Het is ruim dertig jaar geleden dat Mannen komen van Mars, vrouwen komen van Venus (1992) van de Amerikaanse auteur John Gray voor het eerst van de drukpers rolde. Een van de belangrijkste boodschappen van deze bestseller: mannen en vrouwen zijn zó verschillend, dat ze net zo goed van andere planeten hadden kunnen komen. Een kwestie van biologie. Zo willen mannen (‘Marsbewoner’s) regelmatig alleen zijn en zich terugtrekken in hun ‘mancave’, een term die Gray uitvond. Vrouwen (‘Venusbewoners’) willen juist over hun problemen praten. Mannen kunnen geen twee dingen tegelijk, vrouwen wel. En daar waar mannen stabiel zijn in hun emoties, vallen vrouwen voortdurend ten prooi aan stemmingswisselingen.
Wat bleek: er is nauwelijks wetenschappelijke basis voor dit identiteitsdenken. Zelfs met hersenscans halen neurowetenschappers de hersenen van mannen en vrouwen niet uit elkaar. Het boek The Myth of Mars and Venus van Deborah Cameron doet daar nog een schepje bovenop. Het legt haarfijn uit dat de individuele verschillen en overeenkomsten tussen mensen veel groter zijn dan de groepsverschillen tussen mannen en vrouwen: over traditioneel ‘mannelijke’ en ‘vrouwelijke’ eigenschappen beschikken ze allebei.
Desondanks moet socioloog en biograaf Jolande Withuis (1949) nog steeds ten strijde trekken tegen ongefundeerde stereotypes over mannen en vrouwen. Onder de titel De vrouw als mens (2007) presenteerde Withuis al een voorstel om dit soort borrelpraat voorgoed de kop in te drukken. In Nooit meer slapen vertelt ze over haar onlangs verschenen boek rond ditzelfde thema: Vrouw en vrijheid (2023), gebaseerd op de Huizingalezing die ze in 2018 uitsprak.
Volgens Withuis is het veel meer een kwestie van sociologie. ‘Feminisme betekent voor mij niet dat vrouwen beter of anders zijn dan mannen, of per definitie slachtoffer, of behept met moederlijkheid, zorgzaamheid en vredelievendheid. Het betekent niet: wat vrouwen doen, is welgedaan’, schrijft ze in Vrouw en vrijheid. ‘Het betekent dat ik de leefdomeinen en kwaliteiten die aan de seksen worden toebedeeld consequent opvat als historische, politieke en culturele verschijnselen.’
Onlangs onthulde een relatietherapeut in de Volkskrant dat sommige heterokoppels uit zijn praktijk elkaar met Mannen komen van Mars, vrouwen komen van Venus om de oren slaan om hun gelijk te halen: ‘Maar zodra stellen verschillen gaan uitvergroten, zijn ze op oorlogspad.’ Volgens Withuis kleven er meer voordelen aan het loslaten van man/vrouwclichés: ‘Pas als vrouwen zichzelf ontslaan van het streven “vrouwelijk” te zijn, komt hun vrijheid nabij.’