VPRO Gids 7

18 februari t/m 24 februari
Pagina 82 - ‘Datadwang ’

Datadwang

Colin van Heezik ,

In zijn nieuwe boek onderzoekt Maxim Februari onder meer de impact van datatechnologie op de rechtstaat.

‘Als het mijn ideale televisieavond zou zijn dan zou ik er zelf niet in zitten,’ zei Maxim Februari tegen Janine Abbring  in Zomergasten (2019). Een typerende uitspraak voor de schrijver, die in 2020 de P. C. Hooftprijs ontving. De jury prees hem onder meer om zijn ‘zelfspot zonder dat die verwordt tot ijdelheid.’ De jurist, filosoof en kunsthistoricus schreef bejubelde romans (Klont en De literaire kring), essays en columns. Tot september 2012 als Marjolijn Februari, sindsdien als Maxim.

Over zijn transitie schreef hij destijds een bericht op zijn site, dat wederom van charmante zelfspot getuigde: ‘Het is waar, Marjolijn Februari was een aardige vrouw, we zullen haar toewijding aan het land en de cultuur missen. (…) Graag maak ik nog van de gelegenheid gebruik een kleine prijsverhoging aan te kondigen. Een man mag immers verwachten met hetzelfde werk minstens achttien procent meer te verdienen dan vrouwen?’

Als een van de eersten schreef Februari over GPT-3, de voorloper van ChatGTP. Hij noemde het systeem een ‘woordvoorspellingsmachine’ en zei erbij, in zijn column in NRC, dat voorspellen in zijn ogen niet echt mogelijk is. ‘In Istanbul hangt in het populaire koffiehuis Çikolata Kahve een bordje aan de muur. “Verboden de toekomst te voorspellen”: je mag niet in koffiedik naar de toekomst loeren. Mij lijkt het een verbod dat op meer plaatsen zou mogen gelden. Vooral op plaatsen waar algoritmes komen.’

Typisch Februari, dat verbinden van een bespiegeling op technologie met een geestige verwijzing naar koffiedikkijken. Maar Februari is oprecht bezorgd over die voorspellende systemen. ‘Het woord ‘klont’,’ schreef de P. C. Hooft prijs-jury, ‘is de kortst mogelijke samenvatting van Februari’s zorg om de snel uitdijende hoop digitale data die zich ooit weleens tegen ons zou kunnen keren. De algoritmes die de data ordenen zouden dan een eigen leven gaan leiden, geheel los van dat van de mens, en beslissen of we een verzekering kunnen krijgen, een baan, een verblijfsvergunning of dat we toegang krijgen tot diensten of niet.’

Vandaag vertelt Februari in Nooit meer slapen over zijn nieuwe essay Doe zelf normaal. Menselijk recht in tijden van datasturing en natuurgeweld. Daarin signaleert hij hoe de democratische rechtsstaat verandert onder invloed van de klimaatverandering en intelligente technologieën. ‘Teneinde de grote problemen van onze tijd – klimaatverandering, pandemie, internationaal terrorisme – snel en doortastend te lijf te gaan, krijgen overheden de neiging de democratie en het recht te passeren en dwang te gebruiken. Nieuwe technologieën komen daarbij handig van pas.’

Die ontwikkeling, zo schrijft hij in Doe zelf normaal, stelt ons voor grote vragen ‘over ons eigen morele en juridische handelen.’ Daarover is volgens Februari nog te weinig debat, maar gelukkig kan hij dat als geen ander aanzwengelen.