In de Volkskrant stond een kort portret van een jonge componist die alles op z’n gevoel deed. Hij was bijna profvoetballer geweest, raakte geblesseerd, ontdekte het keyboard en verloor zich in de muziek. Noten lezen kon hij niet en van theorie had hij geen kaas gegeten. Hij componeerde door trial and error. Het ging hem goed af, anders kom je niet in de Volkskrant.
Zulke verhalen spreken tot de verbeelding. Misschien komt het omdat muziek ons gevoel raakt en het fijn voelt dat het gevoel van de componist daarvoor verantwoordelijk is en niet zijn verstand. Bij sleepzuighoppers en cirkelzagen willen we wel graag dat ze met verstand van zaken zijn gemaakt. Maar die hoeven het gevoel niet te raken.
Een trial-and-error-componist stuit net zo gemakkelijk op een eigenzinnig akkoord als op een geliefd cliché. Wie niks weet, merkt geen verschil. Het is allebei even mooi. Zo verliezen eigenzinnig en cliché hun betekenis en ook hun belemmeringen. Want een geschoolde componist zou het cliché vermijden en het akkoord mischien niet vinden omdat hij vastgebakken zit aan de theorie.
Vanavond klinkt op NPO Klassiek La follia van Antonio Vivaldi. De ‘follia’ is een beroemd cliché uit de muziekgeschiedenis. De basis is een korte baslijn met eenvoudige, ietwat ongewone akkoorden, en een liedje dat met kleine stapjes omhoog en omlaag gaat. Op die basis wordt gevarieerd, een beetje zoals een gitarist improviseert op een 12-bar-rock. In de loop der eeuwen zijn er honderden follia’s gecomponeerd.
De basis van de follia is onweerstaanbaar charmant, maar bij veel componisten zijn twee of drie variaties genoeg om naar andere muziek te verlangen, net als bij cliché-rock. We voelen wat er komen gaat en de verveling slaat toe. Bij de achttien variaties van Vivaldi gebeurt dat niet. Dat komt door de uitgekiende afwisseling van tempo en sfeer. Er zit geen patroon in en dat maakt het karakter van een volgende variatie onvoorspelbaar. Toch voelen de overgangen natuurlijk en steeds is het nieuwe karakter een aangename verrassing. Zo bespeelt Vivaldi ons gevoel. Vermoedelijk is daar goed over nagedacht.