‘Brand los,’ dat hoef je journalist en filmmaker Floris-Jan van Luyn geen twee keer te zeggen. Zeker twintig minuten lang vertelt hij geconcentreerd en bevlogen zonder onderbreking. Terecht, want het thema dat Argos Medialogica deze week behandelt, is onmogelijk in enkele zinnen te vatten. ‘Russische desinformatie in Afrika, daar hebben we naar gekeken.’ Een veelzijdig onderwerp, zo blijkt. ‘Juist daarom is het voor mij ook goed om dit aan jou te vertellen. Toen ik hieraan begon, wist ook ik eigenlijk te weinig van dat grote continent ten zuiden van Europa. Dit was een fijne kans me daar eens in te verdiepen.’
Om de materie enigszins te resumeren: in veel Afrikaanse landen heerst onvrede. Ondanks dat de Westerse kolonisator al ruim een halve eeuw vertrokken is, blijft diens invloed in met name het francofone deel van Afrika groot. Lokale leiders zijn volgens veel jonge Afrikanen corrupt en staan onder invloed van dat Westen. Geen wonder dat de levensstandaard op veel plekken nog te wensen over laat.
‘En dan zie je opeens in het nieuws dat Afrikanen met Russische vlaggen wapperen,’ zegt Van Luyn. ‘Wij wilden weten: waar komt dat vandaan? Rusland is sinds de sancties die volgden op de annexatie van de Krim op zoek naar nieuwe bondgenoten. En in Afrika bestaat het beeld dat Rusland een betrouwbare partner zou kunnen zijn – het land heeft immers nooit gekoloniseerd. Veel mensen daar denken: het Westen verkoopt alleen maar zoete broodjes, maar de Russische hulp is onvoorwaardelijk. Ze stellen geen onrealistische eisen over democratie en mensenrechten, zoals het Westen dat doet. Maar dat klopt natuurlijk niet helemaal.’
Op sociale media wemelt het van de influencers die deze antiwesterse boodschap verder verspreiden. Zo is er Kémi Séba, een Frans-Beninse panafrikanist met meer dan een miljoen volgers die zich liet financieren door de Wagnergroep. ‘Maar ook op kleinere schaal zie je het gebeuren. Zo is er bijvoorbeeld een influencer uit West-Afrika die filmpjes van zichzelf maakt terwijl hij in Moskou door de supermarkt loopt. Dan pakt hij een fles Head & Shoulders-shampoo en zegt: ‘Zie je wel! Alles is hier goedkoper dan bij ons. Het Westen probeert overal een slaatje uit te slaan.’’
‘Ik kan me voorstellen dat je je nu afvraagt: waarom moeten wij dit weten?’ besluit de regisseur zijn monoloog. ‘Maar als desinformatie leidt tot conflict, dan heeft dat ook voor óns gevolgen. Dat wij begrijpen wat daar in het zuiden gebeurt, is dus ontzettend belangrijk.’