Schrijver, punt

Schrijver Milan Kundera (1929), geboren in Tsjechoslowakije, heeft een moeizame relatie met zijn geboortegrond. In 1975 ontvluchtte hij het repressieve communistische regime aldaar en emigreerde naar Frankrijk. In 1979 werd hem het Tsjechoslowaakse staatsburgerschap ontnomen en twee jaar later kreeg hij er het Franse voor terug. Woonachtig in Parijs keerde hij zich verder af van zijn vaderland. In 1984 vroeg hij zich in de New York Times af: ‘Thuis zijn, geworteld zijn, is dat niet gewoon een fictie waaraan we ons vastklampen?’

Sinds 1990 publiceert hij enkel nog in het Frans en toen hij in 2009 een uitnodiging kreeg voor een symposium in het Tsjechische Brno over zijn werk, bedankte hij in een brief grappend voor dit ‘necrofielenfeestje’ en schreef dat hij zichzelf ziet als Frans schrijver, en dat zijn werk dus ook in de sectie Franse literatuur hoort te staan in de boekwinkel.

Tsjechische politici anno nu hopen dat hij dat niet zo serieus bedoelde. In 2019 ging de Tsjechische ambassadeur bij Kundera langs in Parijs om de toen negentigjarige auteur alsnog hoogstpersoonlijk een Tsjechisch staatsburgerschap te overhandigen. Zou het ermee te maken hebben dat hij jaar in jaar uit op de lijstjes staat van potentiële Nobelprijswinnaars?

Kundera – wereldberoemd dankzij romans als De grap (1967), Het boek van de lach en de vergetelheid (1978) en De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (1984) – schreef vaak kritisch over de verschrikkingen van het communisme, maar heeft zich altijd verzet tegen het beeld van dissident-auteur. In zijn werk richt hij zich in de eerste plaats op de kleine dingen des levens en menselijke relaties, waarin grote thema’s als macht en de wreedheid van de geschiedenis onvermijdelijk doorsijpelen.

Regisseur Jarmila Buzkova probeert in de Arte-documentaire Milan Kundera – Die Ironie des Seins de mens Kundera te doorgronden met het weinige dat er van hem bekend is, en schakelt daarvoor de hulp in van onder anderen de schrijvers Elif Shafak, Jan Nemec en Laurent Binet. Al ruim dertig jaar heeft Kundera zich aan het publieke oog onttrokken. Hoe beroemder hij werd, hoe meer hij de media meed. Alleen het schrijven interesseert hem nog.