Hoe scherp mag de pen zijn?

Donald Trump als luiers volschijtende baby, Hugo de Jonge als met vaccinatiespuiten jonglerende clown, Poetin als beer met een uil van Minerva in z’n reet, Erdogan die het Twitterlogo neukt. Voor de in Maastricht geboren cartoonist Ruben Oppenheimer (bekend van o.a. NRC en AD) is het op satirische wijze tekenen van politici de gewoonste zaak van de wereld. Maar uit de portretdocumentaire Ruben Oppenheimer: Gevangen in een tekening van Carin Goeijers blijkt dat dat voor lang niet iedereen geldt.  

Oppenheimer wordt online voortdurend bedreigd en staat sinds enige tijd onder politiebescherming. Voor een cartoon over minister Kaag werd hij in Op1 ter verantwoording geroepen. Ook naasten leven met de gevolgen van zijn werk. Zijn vriend Burak werd in Istanboel wekenlang verboden het land uit te reizen omdat hij ooit op Facebook zijn vriend had verdedigd naar aanleiding van een rel rond een Erdogan-cartoon. Oppenheimers moeder, die alleen anoniem in de documentaire verschijnt, maakt zich ernstig zorgen om de veiligheid van haar zoon. ‘Het zou raar zijn als ik het langs mijn koude kleren af zou laten glijden. Ik ben je moeder hè!’ 

Desondanks wil Oppenheimer van geen inbinden weten. Wansmakelijk en beledigend of niet, een cartoonist moet alles kunnen tekenen, vindt hij. Enigszins fel vertelt hij zijn moeder dat hij hoopt dat ze niet stiekem vindt dat hij zou moeten overwegen om te stoppen. 

Natuurlijk kent ook Oppenheimer angst. Hij slaapt slecht en piekert veel. Vrienden in zijn huis uitnodigen is een risico en een partner vinden is al helemaal een crime. Maar voor zijn werk heeft hij veel over. Oppenheimer is afkomstig uit een Joods gezin. Zijn moeder overleefde als enige uit haar familie de Holocaust en dat onrecht speelt nog steeds een rol in Oppenheimers leven. ‘Respect voor gezag is prima, maar blind vertrouwen is gevaarlijk,’ zegt hij. ‘Je moet er altijd vanuit gaan dat het wéér mis kan gaan.’ 

Behoorlijk geïrriteerd is hij dan ook over de houding van veel Nederlandse politici. Na de aanslag op de redactie van Charlie Hebdo riep iedereen om het hardst #jesuischarlie, maar als het erop aankomt krijgt ook hij van hen online oorwassingen als hij onwelgevallige cartoons over hen maakt. Met minister Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid praat hij over mogelijke beleidsmaatregelen om cartoonisten te beschermen. In een andere scène houdt hij in de rechtszaal – hij klaagde een van zijn bedreigers aan – een geëmotioneerd betoog over zijn situatie.  

Een van zijn cartoons, wederom een 9/11-prent, vat het samen: twee rechtopstaande potloden waar een vliegtuig zich in boort. De boodschap is helder: cartoonist wordt geterroriseerd.