Veel mensen hebben wel een object in bezit dat al indrukwekkend lang dienst doet: een decennia oude rugzak, een staafmixer uit de jaren tachtig of een geërfde pannenset. Zo ook NOS-verslaggever Gerri Eickhof, die in deze Tegenlicht-uitzending over de wegwerpmaatschappij trots vertelt over zijn wasmachine van ruim 35 jaar oud. Hij kocht hem toen hij op zichzelf ging wonen, de aankoopbon heeft hij nog. Als hij wat rust in zijn hoofd nodig heeft zet hij een lang programma aan en gaat hij op de badrand zitten met een kop koffie om zijn gedachten te ordenen. ‘Wij begrijpen elkaar goed, mijn machine en ik,’ aldus Eickhof. ‘Van elk geluid weet ik ongeveer wat het doet, en als hij eens iets nodig heeft weet ik wat ik moet doen om hem weer aan de praat te krijgen.’
Deze bedachtzame verstandhouding met een apparaat is bewonderenswaardig, ontroerend en helaas enigszins van andere tijden. Elektronica is vandaag de dag vaak een ‘black box’, een product dat niet zomaar uit elkaar te schroeven valt en waarvan de innerlijke werking in mysteriën is gehuld. Zelfs wasmachines eisen tegenwoordig verbinding te kunnen maken met wifi. Als er iets kapotgaat, moet er een monteur of een nieuwe komen.
Benjamin Sprecher, docent industrieel ontwerpen aan de TU Delft, hekelt in de uitzending zijn voormalige cupjeskoffieapparaat. Zijn veelgehoorde probleem: de siliconen knopjes gingen stuk. Eenvoudig te repareren zou je zeggen, maar niet dus, want alle onderdelen zaten zo aan elkaar gelijmd dat je hem niet kon openmaken zonder onderdelen te breken. Er zat niet anders op dan hem af te danken. ‘Nu zet ik ouderwetse filterkoffie,’ aldus Sprechers wijze woorden.
Rond dit fragment valt in de uitzending de term ‘planned obsolescence’, geplande veroudering. Dat is een in sommige landen expliciet verboden praktijk waar onder andere Apple schuldig aan werd bevonden. Het bedrijf kreeg in Frankrijk een miljoenenboete voor het moedwillig langzamer maken van oudere modellen iPhones. Ook printer- en cartridgefabrikanten hebben er een handje van. Maar voor de meeste producten, waaronder zijn koffieapparaat, vindt Sprecher de term te veel eer. ‘Gepland veronderstelt opzet. Vaak is de boosdoener gewoon slecht of gemakzuchtig ontwerp.’
Tegenlicht neemt een kijkje bij een aantal hoopvolle initiatieven die de wegwerpsamenleving bestrijden. Een Franse activistengroep heeft succesvol gelobbyd voor wetgeving die fabrikanten verplicht om op bepaalde producten een repareerbaarheidsscore te vermelden; outdoorwinkel Bever stimuleert klanten om kleding in te leveren voor herstel; ontwerper Christine Meindertsma maakt duurzame producten van Rotterdamse schapenwol die tot twee jaar geleden gewoon werd weggegooid; en vrijwilligers in het Repair Café sleutelen geduldig aan haperende printers. De Tegenlicht-researcher van deze uitzending Arnout Arends: ‘Ik hoop dat lang doen met je spullen weer iets wordt om trots op te zijn.’