Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, mijnheer? Bij veel oudere kijkers gaan er meteen een belletje rinkelen. Tussen 1972 en 1976 genoot deze tv-serie een enorme populariteit. Vijf seizoenen lang hielden acteurs als Loeki Knol, Martin Brozius en Rob de Nijs jong en oud aan de buis gekluisterd. De inspiratie voor de avonturen van de Hollandse Hamelen-helden Bertram Bierenbroodspot en Lidwientje Walg vormde een aloude Duitse legende. In deze dertiende-eeuwse vertelling wordt het Nedersaksische stadje Hameln geteisterd door een rattenplaag. Uit wanhoop aanvaardt het stadsbestuur de hulp van een buitenissige rattenvanger en zijn sluwe muziekkunsten. De bonte snuiter klaart het klusje in een handomdraai, maar naar zijn welverdiende centen kan hij na afloop fluiten. Uit wraak flierefluit de rattenvanger alle kinderen het stadje uit. Een stoet kinderen verdwijnt samen met de vrolijk musicerende rattenvanger in een berg. Van hen wordt nooit meer iets vernomen. Deze overgeleverde mythe kreeg pas bij de gebroeders Grimm de status van geliefd gruwelsprookje.
Het onwerkelijke idee van een grote groep verdwijnende kinderen prikkelt de fantasie van menig kunstenaar en schrijver. In werkelijkheid is de middeleeuwse Rattenvanger-mythe waarschijnlijk een symbool voor de onvoorstelbare aantallen kinderdoden als gevolg van de pest of hongersnood. Het sprookje kan ook verwijzen naar falende politieke leiders die hun afspraken niet nakomen, of de groeiende onmacht van een wereld die kinderen geen veilige toekomst meer kan bieden.
Voldoende aanknopingspunten voor een tot nadenken stemmende opera. De Britse componist George Benjamin (1960) excelleerde al in veelkleurige, briljant georkestreerde concertwerken, maar een opera had hij als veertiger nog niet geschreven. Deze oud-leerling van Olivier Messiaen klankschildert verhalen met sprankelend coloriet en expressieve notenslierten. Operacomponist stond in de sterren geschreven voor Benjamin. Zijn kennismaking met de spitsvondige librettist Martin Crimp zou het proces in een stroomversnelling brengen. Hun kameropera Into the Little Hill (2006) betekende een eerste vruchtbare samenwerking. Later zou het duo nog meer succes oogsten met opera’s Written on Skin (2012) en Lessons in Love and Violence (2017).
In zijn kernachtige operalibretto voor Into the Little Hill kneedt Crimp de Rattenvanger-legende om tot een symbolisch rijk muziektheaterwerk. Zijn moderne tekst zit vol slinkse toespelingen op politieke machtsverhoudingen, sociaal onrecht en de kracht van muziek. ‘Met muziek kan ik een hart openen, net zo makkelijk als ik een deur open. Je hebt directe toegang,’ vertelt Crimp in zijn voorwoord bij Into the Little Hill.
Componist Benjamin kiest voor een aparte opzet. Alle rollen – van de minister tot het publiek – worden beurtelings vertolkt door een sopraan en een altstem. Vanmiddag mogen sopraan Keren Motseri en alt Helena Rasker alle zeilen bijzetten, terwijl George Benjamin zelf Ensemble Modern dirigeert. Als een muzikale rattenvanger verleidt Benjamin met klankkleuren en instrumentale vondsten. Met ongewone instrumenten als de banjo, de cimbalom, de basfluit en de bassethoorn vangt Benjamin de aangrijpende woorden en hangt er een continue, mysterieuze sfeer over zijn geslaagde debuutopera.