Veel processen en dossiers dreigen door ingewikkelde regelgeving gordiaanse knopen te worden. De voorbeelden liggen voor het oprapen en blijven daar nog wel even liggen. Het toeslagenschandaal is nog lang niet voorbij, de renovatie van de Afsluitdijk duurt langer dan de aanleg, stikstofkaarten zijn onbegrijpelijk en het doorgronden van de erfpachtregeling vereist ionicasmeetsiaans rekeninzicht.
Die ondoorzichtigheid is geen kwestie van kwade wil, maar eerder van verkeerd uitpakkende goede bedoelingen. Dat moet anders, en op sommige plaatsen lukt dat. Via Genua, waar Ilja Leonard Pfeijffer zijn licht laat schijnen over deze ingewikkelde materie, reist Tegenlicht naar Lettele, een dorp bij Deventer. Daar wordt de wooncrisis op lokaal niveau deels opgelost door het bouwen van deelwoningen op een voormalig boerenerf. Ook trekken de programmamakers naar Amsterdam Nieuw-West, waar kunstenaarscollectief Cascoland tussen de regels door de buurt leefbaarder en de mensen weerbaarder maakt. Hoe? Door in gesprek te gaan, een beetje landjepik en een lange adem. Maar vooral door er te zijn.
Roel Schoenmakers en Fiona de Bell zijn de drijvende krachten achter Cascoland. Hun werkwijze en bijzondere initiatieven doen denken aan de do-it-yourself-mentaliteit van de kraakbeweging in de jaren tachtig. Niet wachten tot alle beren uit het zicht zijn, maar de weg op. Met bewoners creëerde men bijvoorbeeld ‘Eendagszaken’ en ‘Maakzaken’; economische deelruimtes waar bewoners hun kook-, knip- of naaivaardigheden kunnen aanwenden zonder zelfstandig ondernemer te hoeven worden. Die drempel is voor veel mensen te hoog.
Inmiddels zit Schoenmakers in de Fruittuin in de van Moerkerkenstraat. Een groene oase rond een pand dat ooit een dienstwoning was en later werd gebruikt voor de opvang van kwetsbare meiden. Dat ging best goed, totdat hangjongeren het hangen uitbreidden met daglichtgevoelige bezigheden. Buurt niet blij, lang verhaal kort, nadat de meiden een andere locatie kregen streek Cascoland neer op de plek die steeds vaker gemeden werd.
En toen? ‘We hebben onder meer een ramenlap-onderzoek gedaan,’ zegt Schoenmakers. Gingen we met een groepje ongevraagd ramen lappen in de buurt, gratis. Kwamen bewoners naar buiten van: “wat ben jij nou aan het doen?” Zo raakten we in gesprek. Toen de speeltuin opgeknapt moest worden is er een kinderraad ontstaan en die adviseren ons weer.’ De tuin wordt intensief gebruikt. Er is een lapje dat ‘het eetbare landschap’ heet, er worden druiven geteeld voor wijn en er is een clubje Peruanen dat quinoa verbouwt. ‘Deze plek is niet alleen om te oogsten, maar ook om lekker te zitten bij mooi weer. We hebben ook kippen. Die worden verzorgd door de Kippenclub. Dat is een appgroep met zeven families en iedere dag van de week verzorgt een andere familie ze.’ Waarom moeilijk doen?