Haydn kraait victorie

Na de Brexit-perikelen, de kolderieke premiersdans en de dood van koningin Elizabeth II heeft het gekneusde ego van de Brit wel behoefte aan een opkikkertje. Een dagelijkse rituele wandeling rond Nelson’s Column kan wellicht soelaas bieden. Het Londense monument voor de Britse zeeheld Horatio Nelson is echt zo’n beeld waar je letterlijk tegenop kijkt. Met zijn vijftig meter reikt de granieten Nelson-zuil naar het allerhoogste. ‘Zijn daden benne groot,’ kun je gerust zeggen. Nelson temde bijvoorbeeld Napoleons aanvalsdriften door hem een gevoelige nederlaag toe te brengen in 1798. Tijdens de Slag bij de Nijl hakte Nelson de vloot van Napoleon in de pan.

De westerse wereld hield destijds haar adem in. Ook de Oostenrijkse componist Joseph Haydn zag met lede ogen aan hoe Napoleons leger oprukte naar zijn geliefde Wenen. De 66-jarige Haydn had er al een rijk creatief leven opzitten. Symfonieën, strijkkwartetten en ontelbare andere kamermuziekwerken. Maar de bron was nog lang niet opgedroogd. Als zestiger excelleerde Haydn in grote oratoria als Die Schöpfung en Die Jahreszeiten. Al zijn jarenlange ervaring kon hij erin kwijt.

In opdracht van zijn broodheer Prins Nikolaus Esterházy schreef Haydn nog eens zes missen ter ere van Nikolaus’ vrouw Maria. Een van die missen was een spiritueel antwoord op het onheilspellende, revolutionaire slotakkoord van de achttiende eeuw. Het wankele tijdsgewricht vroeg om een louterende mis. Zijn Missa in Angustiis (Mis voor gespannen tijden) zou uitgroeien tot een van zijn beste, latere creaties. Tegenwoordig is het veertig minuten durende werk vooral bekend als de Nelson-mis. In september 1798 vond de eerste uitvoering plaats. Het nieuws dat Nelson een overwinning had behaald op Napoleon bereikte het Oostenrijkse hof rap. Alhoewel Haydn zijn mis niet had opgedragen aan de Britse vlootaanvoerder, was hij wel een groot bewonderaar van Nelson. In 1800 zouden de twee elkaar voor het eerst ontmoeten. Nelson bezocht het Esterházy-hof in Eisenstadt, waar de mis ter ere van zijn komst werd uitgevoerd door Haydn en zijn orkest. Vanaf dat moment is de geuzennaam Nelson-mis voorgoed ingeburgerd.

Haydn zou Haydn niet zijn als hij niet zijn eigen, vindingrijke stempel op de mis had gedrukt. In deze politieke instabiele tijden werd ook aan het Oostenrijkse hof beknibbeld op de kunsten. De blazers van het hoforkest werden ontslagen en Haydn zag zich ineens genoodzaakt om met een beperkter ensemble zijn mis te voltooien. Met strijkers en enkele ingehuurde krachten op trompet en pauken, componeerde Haydn een mis met een nog pittiger militaristisch toontje. Vanavond marcheert het Freiburger Barockorchester door Haydns triomfantelijke mis. Van heldhaftige, Beethoven-achtige passages tot de verdiende overwinningsroes.