VPRO Gids 3

21 januari t/m 27 januari
Pagina 66 - ‘Dode idolen’

Dode idolen

Hans van Wetering ,

In Antwerpen exposeert fotograaf Anton Corbijn de komende maanden met beelden over dood en herinnering.

Kurt Cobain door Anton Corbijn op Paris photo, 2016

Veel gelachen wordt er niet op de foto’s van Anton Corbijn. Zijn beroemde, in grofkorrelig zwart-wit geschoten portretten van Nick Cave, Miles Davis, en U2 ademen somberte, verveling, verval.

Eerder dit jaar maakte Corbijn een uitstapje met een keuze uit tien jaar mobieletelefoonfoto’s (Instanton), waarin de duisternis even pas op de plaats maakte.

Met Ikonen, een boek en een expositie in de Handelsbeurs in Antwerpen (nog tot 16 april), keert Corbijn echter terug op vertrouwde grond. De titel misleidt, ‘icoon’ verwijst niet naar de rocksterren die Corbijn fotografeerde, maar naar religieuze beelden. Ikonen gaat over hoe we kijken naar onze doden, over herinnering. De expositie is samengesteld uit drie fotoseries.

a.somebody is een serie zelfportretten (uit 2001/2002) waarin Corbijn poseert als zijn overleden muziekhelden.

Cemeteries is de neerslag van een reis die hij maakte langs Europese begraafplaatsen.

De derde reeks heet Lenin, USSR. Corbijn reisde in 1982 naar Leningrad (het tegenwoordige St. Petersburg) en fotografeerde daar de posters en vlaggen met de beeltenis van Lenin die in die dagen overal hingen. De portretten zouden na de festiviteiten verdwijnen, zoals jaren later, tijdens de ineenstorting van de Sovjet-Unie, ook veel Lenin-standbeelden eraan moesten geloven.

Lenin, USSR bevat één foto van zo’n standbeeld. Enig zoekwerk (Ikonen bevat geen bijschriften) leert dat het hier waarschijnlijk gaat om het standbeeld bij het Smolny Instituut: het hoofdkwartier van de bolsjewieken, de plek ook waar later een jonge Vladimir Poetin als strongman van een corrupte stadsbestuurder de kneepjes van het vak leerde. Het beeld (uit 1927) toont Lenin die met gestrekte rechterarm in de verte wijst, naar de zalige toekomst die gloorde.

Kunsthistoricus Maria Silina heeft beschreven hoe de constructie van een Lenin-cultus luttele dagen na diens overlijden (in 1924) in gang werd gezet. Vanuit de regering werd direct een ‘Commissie voor de Vereeuwiging van de Herinnering aan V. I. Ulyanov-Lenin’ ingesteld met als doel het organiseren van grootschalige productie van Leninbeelden. Levensechtheid was vereist: kunstenaars dienden grondige studie te maken van foto’s van Lenin, en hun werk werd steevast beoordeeld door iemand die Lenin persoonlijk had gekend. Er was ook sprake van ‘allegorische’ aanwijzingen: op veel beelden (ook dat van Corbijn) leunt Lenin iets naar voren, alsof hij zich schrap zet tegen de wind: die pose moest verbeelden dat de leider een leven lang stormen had getrotseerd, tegenstand had overwonnen. 

Die socialistische herinneringsindustrie heeft inmiddels plaatsgemaakt voor een toeristenindustrie, in het Smolny Instituut is nu een Lenin-museum gevestigd: exit through the gift shop. Corbijns iconische Lenin staat er nog steeds, fier in de wind.

Anton Corbijn maakt vannacht zijn opwachting in Nooit meer slapen om de Antwerpse expositie toe te lichten.