De goelag, het systeem van straf- en werkkampen in de Sovjet-Unie, kreeg in China een veel minder bekende maar net zo onmenselijke pendant: de laogai, na stichting van de Volksrepubliek China (1949) in het leven geroepen door Mao, officieel bedoeld om gevangenen door dwangarbeid, lichamelijke en psychische foltering op ‘andere gedachten’ te brengen en vermeende ‘vijanden van het volk’ permanent te bewaken onder dreiging van deportatie. De Partijvoorzitter had bij z’n eerste terreurcampagne berekend dat één op de duizend Chinezen contrarevolutionair was, en bijgevolg waren vijf miljoen Chinezen rijp voor ‘heropvoeding door arbeid’. Zijnde executie of gratis dwangarbeid in een laogai. Daaraan viel alleen te ontkomen door openlijk zelfkritiek te uiten (‘De CP heeft helemaal gelijk en ik, ellendeling, zit helemaal fout’) of, nog erger, familieleden en buren aan te wijzen als staatsvijand. In China zijn zo meer dan vijftig miljoen mensen gevangengehouden en twintig miljoen volwassenen én kinderen omgebracht. Hield men zich voorheen gedeisd uit vrees voor denunciatie, tegenwoordig volstaat elektronische surveillance om de 1,4 miljard Chinezen in het gareel te houden.
Heropvoeding door straf
China heeft een eigen goelag: de laogai.
Het eerste deel van de Arte-documentaire Les camps, secret du pouvoir chinois ofwel Chinas Straflager van Tania Rakhmanova, waarin voormalige gevangenen, aangevuld door zeldzaam archiefbeeld, vertellen wat ze in de kampen doormaakten, eindigt met de dood van Mao in 1976. Nadien (deel 2) verdween de benaming laogai, maar niet het systeem zelf. Mao’s opvolgers, die er zelf onder geleden hadden, maakten er toch gebruik van – ze wisten hoe effectief het was voor hun machtsbehoud. Deng Xiaoping veranderde de kampen in ondernemingen, die een belangrijke rol spelen in de Chinese economie. De regering trok buitenlandse investeerders aan die in de kampen goederen voor de wereldmarkt lieten produceren. Andere hervormingen deden de Chinezen vanaf eind jaren zeventig verlangen naar meer zeggenschap en democratie, maar de CP hield vast aan haar almacht. Sinds Xi Jinping aan de macht is zijn ook etnische en religieuze minderheden de klos. In de laogai worden ook illegale werknemers en politieke dissidenten tewerkgesteld.