VPRO Gids 11

18 maart t/m 24 maart
Pagina 50 - ‘Trotse nomaden’

Trotse nomaden

Cecile Elffers ,

Kazachen, Oezbeken en Kirgiezen worden niet langer door Rusland onderdrukt, maar in China belanden deze inwoners nog altijd in strafkampen.

De derde aflevering van Langs de oever van de zijderoute heet ‘Herwonnen vrijheid’. Jelle Brandt Corstius en Ruben Terlou zien hoe in Kazachstan, Oezbekistan en Kirgistan de eigen taal, de islam en de oude nomadencultuur na decennia Russische overheersing weer opleven. Dekolonisatie, zo noemt de nieuwe generatie het.

Het is indrukwekkend om te zien hoe die eigen identiteit gewoonweg niet kapot te krijgen blijkt. Oezbeken verstopten met gevaar voor eigen leven korans in de muren van hun huizen, nu komen die weer tevoorschijn. Centraal-Aziatische nomadenfamilies die gedwongen in steden woonden, zonder eigen vee, trekken nu weer door de bergen met hun kudde en wonen in de traditionele yurts.

Jelle drinkt in Kirgistan gefermenteerde paardenmelk, hoort hoe de Kirgizische taal emancipeert en ziet hoe de nomaden hun traditionele sport kok boru (‘blauwe wolf’) weer beoefenen, waarbij ruiters vanaf hun paard strijden om een geitenkarkas. Kazachse muziek beleeft ondertussen een revival aan het conservatorium van Almaty. Een student speelt stralend van trots een stukje voor Jelle op zijn dombra, een Kazachs snaarinstrument, en legt uit hoe je het felle hoefgetrappel van de paarden terughoort in de muziek. 

De grenzen in Centraal-Azië zijn veelal onlogisch. Zo kan het dat er ook in China, in de provincie Xinjiang, veel Kazachen en Kirgiezen wonen. Dat die hun eigen cultuur en religie (de islam) hebben, zint het Chinese communistische regime niet. De partij heeft daarom naar het schijnt al een miljoen Chinezen met buitenlandse wortels opgesloten in de beruchte ‘heropvoedingskampen’, die we vooral kennen van de Oeigoeren.

In Langs de oever van de zijderoute spreekt Ruben Terlou voor het eerst met vrouwen die in zo’n kamp hebben gezeten, en dat levert enorm aangrijpende scènes op. Het clubje Kazachse vrouwen vertelt hoe hun boeken verbrand werden en hoe ze zijn opgesloten, geslagen en gemarteld. Een van hen zet gedetailleerd uiteen hoe dat ging: onder meer met ijskoud water en met een ‘tijgerstoel’ die je ledematen twee kanten op draait. Maar het ergste komt nog: ze vertelt hoe ze in het kamp een gedwongen abortus onderging en tegen haar wil een spiraaltje geplaatst kreeg. Zowel de vrouwen als Ruben raken in tranen. Later belt hij met Jelle om te vertellen wat deze heftige gesprekken met hem en met zijn liefde voor China gedaan hebben.