NPO Radio 4 heet sinds nieuwjaarsdag NPO Klassiek. De ene neutrale naam wordt vervangen door de andere. Toch valt over allebei wat te zeuren. Bij ‘Radio 4’ is onduidelijk wat er te beluisteren is. Bij ‘Klassiek’ moet je raden of het op de radio of de televisie is.
Beter bekend als
Vanavond is op NPO Klassiek – aka NPO Radio 4, – Beethovens ‘Trio op.70/1’ te horen, beter bekend als het ‘Geistertrio’.
Zouden er ook tot de verbeelding sprekende namen zijn overwogen? Aan bijzondere namen zijn klassieke muziekliefhebbers wel gewend. Vaak zijn het bijnamen die werden bedacht door uitgevers, critici, vrienden en vijanden. De liefde voor bijnamen heeft klassieke muziek gemeen met misdaad en sport. Boeven, wielrenners en symfonieën worden vernoemd naar een opvallend kenmerk (een magere gestalte, zwijgzaamheid, een geweldige paukenroffel). Ze laten veel ongewis, maar zijn kleurrijk en hebben hun dragers geholpen beroemd te worden.
Vooral tussen 1750 en 1850 floreerde de bijnaam in de muziek. In die tijd noemden componisten hun stukken doorgaans gewoon Symfonie in C groot of Sonate in a mineur. Prozaïsche titels die lastig uit elkaar te houden waren. Joseph Haydn schreef 23 keer een Symfonie in D. Niet gek dat de populairste in de volksmond Jacht, Klok, Londen of Wonder genoemd werden. Soms had een componist daar vrede mee, een andere keer meende hij dat de luisteraar op het verkeerde been werd gezet, of te veel beperkt in zijn associaties. Ook was het mogelijk dat hij van niets wist, omdat hij overleden was voor de bijnaam werd gemunt.
Dat laatste lijkt het geval bij Beethovens Geistertrio voor piano, viool en cello uit 1808, vanavond te horen in het Avondconcert. De Engelsen spreken van Ghost Trio. Wij zouden Spooktrio kunnen zeggen. Dat begrijpt iedereen, maar we doen het niet. In het tweede deel van het ‘Spooktrio’ speelt de pianist een lange reeks trillers en tremolo’s als begeleiding van een kale melodie. Je zou er inderdaad een stelletje spoken in een verlaten kasteel in kunnen horen, maar ook, zoals een tijdgenoot vlak na de première, een dwaaltocht door een exotisch park. Hij kon onbevangen luisteren, omdat de bijnaam ‘Spooktrio’ toen nog niet was verzonnen. Ook was het liedje uit het tweede deel nog niet teruggevonden in Beethovens schetsboeken, waarin het op dezelfde bladzijde stond als enkele probeersels voor een soort heksenmuziek. Deze zonderlinge buren maakten de verleiding alleen maar groter om het stuk met enge dingen te associëren. Tegenwoordig worden de trillers die ooit exotisch klonken opvallend vaak huiveringwekkend genoemd.
Maar een bijnaam hoeft natuurlijk niet leidend te zijn. Het is maar een bijnaam. Een mens kan Beethovens compositie ook gewoon beluisteren als opus 70 nr. 1, zoals het eigenlijk heet. Dat is misschien wel zo aardig. Pianotrio opus 70 nr. 1 wordt vanavond uitgezonden op NPO Klassiek. Dat is een radiozender.