Tussenpaus

Het is vijfhonderd jaar geleden dat de Nederlandse theoloog Adrianus plotseling verkozen werd tot paus. Dat gebeurde in 1522, dus midden in de roerige zestiende eeuw. Vijf jaar eerder had de Duitse monnik Maarten Luther zijn 95 stellingen tegen het misbruik van de aflaathandel gepubliceerd. Op het moment van de verkiezing vochten de soldaten van de toenmalige pauselijke staat in het noorden van het huidige Italië tegen Franse troepen. Adrianus zelf zat in het noorden van Spanje. Als stadhouder van de Habsburgse keizer Karel V was hij een van de legeraanvoerders die de Fransen troepen tegen moest houden die de Pyreneeën over kwamen.

Dit alles wordt beschreven in de biografie De Nederlandse paus die journalist Twan Geurts vijf jaar geleden uitbracht. Nu is er de verfilming, in de vorm van een documentaire waarin Geurts samen met Trouw-journalist en Vaticaankenner Stijn Fens verteller is.

In het winterkoude Rome, onder de net door Michelangelo beschilderde plafonds van de Sixtijnse Kapel, koos begin 1522 een kleine groep kardinalen voor de Utrechtse Adrianus als compromispaus. Rivaliserende groepen binnen de kardinalen hadden elkaars voorkeurskandidaten weggestemd. Enigszins vreemd bleef het wel dat juist Adrianus gekozen werd, ondanks zijn grote staat van dienst als vroom man en theoloog aan de Universiteit van Leuven.

Tekenend voor die tijd was namelijk dat de kerk een grote wéreldlijke macht had. En Adrianus was nauw verbonden aan Karel V, die keizer was van het Heilige Roomse Rijk en heerste over de Nederlanden en Spanje. De keizer was een groot rivaal van de Franse koning. Zowel Karel V als deze Frans I vond het van groot belang te kunnen bepalen wie de nieuwe bisschop van Rome werd. Die paus zou grote machtspolitieke invloed krijgen. En juist Adrianus was in dienst van Karel V. Hij was zelfs één van de opvoeders geweest van de latere keizer, toen het kereltje nog maar zeven jaar oud was. Adrianus had jarenlang aan het Habsburgse hof in Mechelen en Brussel verkeerd.

Vanwege zijn vroege dood was Adrianus maar korte tijd paus. Het gerucht ging dat hij vergiftigd is. Maar in zijn boek uit 2017 riep Geurts de hulp in van ene Jaap van Dissel, directeur infectieziektebestrijding van het RIVM. Die concludeerde: vergiftiging lijkt onwaarschijnlijk, gezien de symptomen die Adrianus had. Van Dissel denkt dat de enige Nederlandse paus ooit bezweek aan een urinewegontsteking.