Bijlmerramp in breder beeld

‘Forget it Jake, it’s Chinatown.’ De klassieke slotregel van de wrange filmklassieker Chinatown, die in de context zoiets betekent als: ‘Geef maar op, het is een hopeloze zaak,’ dringt zich steeds meer op tijdens het kijken naar Murky Skies, een driedelige docuserie over de Bijlmerramp. Net als het filmverhaal heeft het Bijlmerdrama zoveel haken en ogen dat er geen speurneus, journalist of onderzoekscommissie tegenop lijkt te kunnen.

Maar wacht even: nóg een NPO-documentaire over de Bijlmerramp? Hadden we daar in oktober, rond de dertigste herdenkingsdag, al niet een hele rits programma’s over gehad? Specials, herdenkingen; een dramaserie, documentaire én podcast met de titel Rampvlucht? Zeker, in die zin komt Murky Skies een beetje als mosterd na de maaltijd. Veel van de opgevoerde deskundigen, zoals Trouw-journalist Vincent Dekker en oud-PvdA-kamerlid Rob van Gijzel, kwamen ook al aan het woord in die Nederlandse producties. En uiteraard worden alle saillante details nog eens opgerakeld: de mannen in de witte pakken, de zoektocht naar de zwarte doos, de verdachte hoeveelheid zieken in het rampgebied, de scepsis uit Den Haag.

Toch is deze internationale coproductie (van onder meer VPRO, ZDF en Arte) absoluut de moeite waard. Israëlische regisseur Noam Pinchas heeft uitstekend onderzoek gedaan, vertelt helder en spannend, en kan met een totale speelduur van tweeënhalf uur goed de diepte in. De meerwaarde van de serie is vooral het brede perspectief: we blijven niet enkel in Nederland, maar blikken ook achter de schermen in Israël en de VS. Zo zoomt de eerste aflevering vooral in op de roekeloze mentaliteit van vliegtuigbouwer Boeing (een thema dat ook centraal staat in de recente, vernietigende Netflixdocu Downfall: The Case Against Boeing). En later gaat het onder meer over de complexiteit van politieke transparantie: in hoeverre kunnen en willen politici altijd eerlijk zijn? Gaandeweg ontstaat een beeld van een rigide systeem waarin dit soort rampen min of meer wordt geaccepteerd als collateral damage. Een systeem dat draait om winst en succes, en dat niet uit de voeten kan met verliezers. Zoals een voormalige El Al-piloot tegen de regisseur zegt: ‘Het is business, je kan het niet stoppen. De honden blaffen, zoals jij nu doet, maar de karavaan gaat door.’ Met als eindbestemming Chinatown.