VPRO Gids 51

17 december t/m 23 december
Pagina 82 - ‘Het Abreu-effect’

Het Abreu-effect

Merel van Ommen ,

De kracht die de kinderen uit een Venezolaanse achterstandswijk door hun muzikale opleiding verwerven, helpt hun ook buiten de context van het orkest.

Edixon

De theorie dat het luisteren naar klassieke muziek als pokon op kinderbreintjes zou werken – het zogenaamde ‘Mozart-effect’ – leidde tot een hele industrie voor ouders met statusangst. Onderzoekers uit nota bene Oostenrijk vlooiden de resultaten van vele jaren onderzoek nog eens door en kwamen in 2010 met hun vernietigende oordeel: al die Mozart-voor-foetussen-, Mozart-voor-baby’s- en Mozart-voor-pubers-die-hun-eindexamen-moeten-halen-cd’s en -playlists halen geen klap uit. Mozart doet evenveel voor de intelligentie als, zeg, ‘Broodje Balkan’ van De Tappers.

Toch bewijst het gelauwerde Children of Las Brisas (2022) dat het maken van klassieke muziek daadwerkelijk een verbluffende uitwerking op kinderen kan hebben. De documentaire volgt drie Venezolaanse kinderen uit de arme wijk Las Brisas die professionele muzikanten willen worden. Regisseur Marianela Maldonado ontdekte in 2009 de net geopende muziekschool in Las Brisas en sprak met betrokkenen over ‘El Sistema’, een muziekprogramma voor kinderen dat in de jaren zeventig in Venezuela werd opgericht door José Antonio Abreu, en over de hele wereld navolging kreeg. Ze besloot drie jonge deelnemertjes te volgen.

Naast het feit dat ze wonen in een wijk die zo geterroriseerd wordt door rivaliserende bendes dat de gemiddelde vioolleraar zich er niet durft te vertonen, kampen de kinderen met andere levenspech. Dissandra verloor twee zusjes en wordt opgevoed door haar moeder en grootmoeder. Ook Edison groeit op zonder vader. Zijn moeder is doof, en zal zijn muziekuitvoeringen nooit kunnen horen. Wuilly’s gezin behoorde tot een religieuze sekte, waardoor hij zeven jaar lang opgesloten zat in een kerk.

Het is ontroerend te zien hoe passie zijn weg vindt, zelfs in de meest barre omstandigheden. Wuilly leerde zichzelf uitzonderlijk goed vioolspelen dankzij filmpjes op het internet. Bij Dissandra sprongen de tranen in haar ogen toen ze voor het eerst een viool zag. Maar wat het meest treft in Children of Las Brisas is dat de mentale kracht die deze kinderen door hun muzikale opleiding verwerven, hun de vaardigheden geeft om ook buiten de context van het orkest te overleven.

Natuurlijk, er zijn al heel wat boeken geschreven en documentaires gemaakt over de helende kracht van muziek. Wat Children of Las Brisas tot een instant klassieker maakt is dat Maldonado de kinderen maar liefst tien jaar volgde, en dat zij hun ontwikkeling binnen de context plaatst van een land in crisis. Zo zag ze hoe ‘El Sistema’ in de loop der jaren transformeerde tot een propaganda-instrument. De overheid stelde zich ten doel twee miljoen kinderen van ‘muzikale pokon’ te voorzien, terwijl de meerderheid van de Venezolanen geen toegang heeft tot basisbehoeften als water, elektriciteit, voedsel, medische zorg en onderwijs.