Hoe meer bloot en geweld je laat zien, hoe meer volgers en kliks je krijgt op sociale media. Facebook-oprichter Mark Zuckerberg, die sinds 2012 ook eigenaar is van het platform Instagram, wordt gezien als de grondlegger van dit algoritme. Dat het in de praktijk een zeer schadelijk effect kan hebben op jonge meiden en onze democratie, werd bevestigd door voormalig Facebook-medewerker en klokkenluider Frances Haugen. In oktober 2021 gaf deze datawetenschapper tijdens een hoorzitting in de Amerikaanse Senaat interne onderzoeken vrij. Daaruit bleek onder meer dat Facebook ten tijde van de Capitoolbestorming niet ingreep bij de verspreiding van desinformatie. Men concludeerde ook dat Instagram, dé app waar je op creatieve wijze foto’s met vrienden en volgers kunt delen, met name tienermeisjes schaadt: 13,5 procent zegt dat het platform zelfmoordgedachten verergert, zeventien procent dat alle ‘dieet-content’ hun eetstoornis erger maakt.
Haugens voormalige baas, die ze als een berekenende en kapitalistische CEO neerzet, legde al deze rapporten naast zich neer. Zuckerberg zou winst boven de veiligheid van zijn gebruikers verkiezen.
Iedereen die smult van dit soort misstanden in Silicon Valley, kan vanavond zijn hart ophalen aan Zembla (BNNVara). In Instagram: de ongefilterde waarheid komen beelden van de hoorzitting met Haugen voorbij, maar er wordt ook gekeken naar hoe het allemaal zo ver heeft kunnen komen.
Na de oprichting in 2010 werd het online ‘fotodagboek’ zo immens populair, dat Zuckerberg er in 2012 een miljard dollar voor over had (intussen is het bedrijf meer dan honderd miljard waard). Tien jaar later gebruiken naar verluid zo’n 1,5 miljard mensen Instagram, dat een bakermat is gebleken voor zogeheten ‘influencers’: veelal jonge, bloedmooie en geprivilegieerde vrouwen die (mede dankzij allerlei filters) een onhaalbaar schoonheidsideaal promoten onder hun miljoenen volgers.
In Zembla zien we de gevolgen van hun culturele impact. Een Amerikaanse moeder vertelt dat haar dochter op twintigjarige leeftijd is overleden aan een ‘Brazilian Butt Lift’: een riskante operatie waarbij billen worden gelift en gevuld met vet uit andere lichaamsdelen. Een volle bips en een voluptueus figuur à la reality tv-ster Kim Kardashian (die momenteel 333 miljoen volgers heeft) worden al jarenlang gevierd op sociale media, en dus ook geambieerd door velen. Alleen kan er door deze ‘trend’ tijdens de ingreep vet in de bloedbaan terecht komen, waardoor er jaarlijks tientallen vrouwen hieraan overlijden.
Naast dit tragische verhaal komen er nog tal van journalisten, wetenschappers en oud-medewerkers van Instagram voorbij die de overname door Zuckerberg hebben meegemaakt. Zo ook Sarah Frier, die in haar prijswinnende boek No Filter (2020) omschrijft hoe Instagram is verworden tot een soort parallelle wereld waarin iedereen streeft naar perfectie en het aantal volgers je populariteit definieert. En dat de door data gedreven app bovendien Zuckerbergs onstilbare honger naar geld en macht niet lijkt te kunnen stillen.