De schoonheid verwoest

‘Latif, wat goed je te spreken. Ik wilde je laten weten dat je bent genomineerd voor een prestigieuze fotografieprijs. De Lucie Award heet het. Als ik meer nieuws heb, laat ik het je weten, oké? Tot gauw, en hou je haaks.’

Fotograaf Latif al-Ani zit voorovergebogen aan een houten bureau vol boeken en kunstobjecten. Hij draagt een auberginekleurige trui met een geruit overhemd eronder en zijn leesbril zit aan een koordje om zijn hals. ‘Insjallah,’ zegt hij tegen zijn computerscherm, voordat hij het videogesprek beëindigt. En dan, tegen de regisseur naast hem, net buiten beeld: ‘Heb jij verstaan wat ze zei?’

Al-Ani werd in 1932 geboren in Bagdad en is 86 jaar oud op het moment dat Iraq’s Invisible Beauty van Jergen Buedts en Sahim Omar Kalifa(België, 2022 – vandaag te zien in Close up) wordt opgenomen. Toen Al-Ani nog jong was, was er van commerciële fotografie nog nauwelijks sprake in Irak, maar vanaf het moment dat zijn oudere broer hem zijn eerste camera cadeau deed, raakte het apparaat met zijn handen vergroeid. Al-Ani fotografeerde het Irak van de jaren vijftig, zestig en zeventig, toen moderniteit en traditie er naast elkaar bestonden. Hij documenteerde het verwesterde dagelijkse leven en de olie-industrie, maar ook eeuwenoude Midden-Oosterse gebruiken en tradities. Beroemd is zijn foto van een jong Amerikaans stel dat de Taq-i Kisra-ruïne bij Ctesiphon bezoekt. Ze luisteren naar een oude bedoeïen die zijn rubab bespeelt in het zand, met de boog van de paleisruïne op de achtergrond.

‘Ze zei dat je genomineerd bent voor een Lucie Award,’ antwoordt regisseur Sahim Omar Kalifa geduldig. ‘En wat dan nog?’ zegt Al-Ani. ‘Ze zijn te laat. Dat hadden ze vijftien jaar geleden moeten doen.’

Als Saddam Hoessein in 1979 aan de macht komt, besluit Al-Ani per direct met fotograferen te stoppen. Hij is dan 45 jaar oud, en in de jaren die volgen zal zijn werk nagenoeg vergeten worden. Machteloos ziet hij toe hoe zijn land door conflict wordt verscheurd, van de oorlog met Iran, de VS en IS. ‘Alles is lelijk geworden in mijn land,’ zegt Al-Ani in de documentaire. ‘Ik zie geen reden meer om foto’s te maken.’

In De onzichtbare schoonheid van Irak reist Al-Ani met zijn foto’s van vroeger door het Irak van vandaag, op zoek naar sporen uit het verleden. Af en toe maakt hij foto’s met zijn telefoon, maar vooral laat hij zich uit over alles wat hij niet ziet. ‘Dit is het tegenovergestelde van schoonheid,’ zegt hij, terwijl hij met Kalifa door de ruïnes van een verwoest dorp loopt. ‘Irak is het enige land ter wereld waar het verleden beter was dan het heden. En misschien wordt de toekomst alleen nog maar erger.’