Kookkunst geroofd

In 1936 verscheen So kocht man in Wien!, het beroemde kookboek van Alice Urbach. De uitgave staat vol smakelijke recepten voor Weense klassiekers, zoals Apfelstrudel en Kaiserschmarrn. Achter het receptenboek, toont de documentaire Alices Buch, schuilt echter een verhaal met schokkende ingrediënten. De Joodse Alice, afkomstig uit een welvarende ondernemersfamilie, groeit op in het vooroorlogse Wenen.

De passie voor koken is groot en anders dan haar geprivilegieerde familie voor ogen heeft, besluit zij – na een mislukt huwelijk waaruit twee zonen Karl en Otto voortkomen – om juist daarmee haar brood te verdienen. Dat lukt. Alice richt een succesvolle kookschool op en begint een bezorgdienst voor kant-en-klaarmaaltijden. Daarmee is zij ook nog eens haar tijd vooruit. En het vijfhonderd pagina’s tellende kookboek waarin Alice naast klassieke Oostenrijkse recepten ook huishoudelijke tips en (vegetarische) voedingsadviezen optekent, wordt een doorslaand succes.

Maar dan. Vanaf 1933 is de positie van Joden steeds penibeler geworden. Er zijn boekverbrandingen, berovingen en plunderingen van Joodse bezittingen. Alice slaat op de vlucht naar Engeland, waar zij als kokkin aan de slag gaat bij een welgestelde zakenvrouw. Later in de oorlog wijkt Alice uit naar Lake District. Daar bestiert zij met een vriendin jarenlang een opvangtehuis voor Joodse vluchtelingenkinderen. Als Alice in 1949 terugkeert naar haar geboortestad ziet zij tijdens een wandeling in een etalage haar bestseller liggen. Met een andere auteursnaam, namelijk ene Rudolf Rösch. Wat is er tijdens de oorlog gebeurd?

Alices kleindochter, de dochter van Otto, historica dr. Karina Urbach (Duitsland, 1968) zocht het tot op de bodem uit en schreef er een boek over dat in zeven talen vertaald werd en de basis vormt voor de Arte-documentaire. De Nederlandse titel luidt Het geroofde kookboek: hoe de nazi’s de bestseller van mijn grootmoeder stalen. Want dat bleek het geval. Publicaties van Joodse schrijvers werden vanaf 1933 verbrand, maar ‘arisering’ van boeken bleek echter een stuk lucratiever.

En zo geschiedde. Urbach werd vervangen door Rösch en bepaalde passages die niet paste in de nazi-ideologie werden geschrapt. ‘De documentaire richt zich vooral op het veelzijdige leven van mijn oma,’ licht Karina toe vanuit Cambridge waar zij woonachtig is. ‘In mijn boek ga ik dieper in op onze familiegeschiedenis en haal ik andere gevallen aan waaruit blijkt dat er in deze periode sprake was van het stelselmatig stelen van intellectueel eigendom. Wetenschappelijk onderzoek doen naar deze vorm van nazimisdaden is ingewikkeld. De betreffende uitgeverijen zijn bang voor reputatieschade en geven daarom geen toegang tot hun archieven. Hier valt nog veel terrein te winnen.’

Gevraagd naar haar eigen favoriete recept antwoordt Karina: ‘Ik ben zelf geen keukenprinses. Maar Omelette Rothschild, een ware calorieënbom met aardbeienjam en slagroom, verdient extra aandacht. Het recept werd uit het boek geschrapt vanwege de Joodse titel.’