‘Mag dat zomaar van je man?’

Als iemand het geheim van een goede relatie kent, is het Roefke Carmiggelt-Polak (79). In de veertig jaar dat zij gezins- en relatietherapeut is, zag ze alle denkbare problemen voorbijkomen. Zelf is ze al ruim zestig jaar samen met haar jeugdliefde Frank, met wie ze samenwoont in een Amsterdams grachtenpand. Haar praktijk draait op volle toeren en bevindt zich in het souterrain. ‘Het is ontzettend druk de laatste tijd,’ verzucht Carmiggelt-Polak. ‘Iedereen gaat maar vreemd. Vooral de vrouwen. En dan ga ik toch weer in de weekenden werken. Ik ben een ramp in het bewaken van mijn eigen grenzen.’

Wie hoopt op tien tips voor de perfecte relatie komt bij Carmiggelt-Polak bedrogen uit. Een goede relatie is hard werken, elke dag weer. Ook voor de therapeut zelf. Ze noemt een voorbeeld uit haar eigen leven, iets wat ze ook in haar sessies vaak doet. ‘Frank houdt niet van reizen, terwijl ik wel de behoefte voel om de wereld te ontdekken. In plaats van mokkend op een stoel te gaan zitten, hebben we samen bekeken hoe we dat konden oplossen. Vanaf mijn veertigste ben ik elk jaar vier tot zes weken op reis gegaan met een vriendin, zonder plan of tickets. Naar Brazilië, Japan, Indonesië… Mijn man bleef thuis met zes kinderen. Ik kreeg wel eens de vraag: “Wow, mag dat zomaar van hem?” Ongelooflijk dat die vraag nog wordt gesteld.’

Haar echtgenoot vergelijkt hun relatie wel eens met een navigatie-app. ‘Als wij samen in de auto zitten, nemen we altijd de verkeerde afslag. De app zegt nooit: “Draai om domme sukkel, ik zei toch dat je naar rechts moest!” Nee, hij bedenkt zonder verwijten een nieuwe route. Zo gaat dat bij ons ook: we kunnen flink kibbelen, maar altijd op het niveau van de navigatie. We rekenen elkaar niet af en een oordeel blijft achterwege. Daardoor laten we elkaar vliegen. En op de essentiële momenten ontmoeten we elkaar.’

Roefke Carmiggelt-Polak erkent dat dit niet makkelijk is: oordelen krijgt iedereen mee van zijn ouders, die hun eigen verwachtingen en opvattingen op hun kinderen projecteren. Van alledaagse dingen – ‘geel staat jou niet’ – tot fundamentele kwesties – ‘die partner is niet goed voor je’. ‘Wie is je moeder?’ is de eerste vraag die Carmiggelt-Polak stelt wanneer een koppel met problemen in haar werkkamer belandt. ‘We beginnen met het maken van een intergenerationele familiekaart.’

Lees verder na de foto

Ze bladert door een groot schrift vol handgeschreven vellen. Terwijl ze de namen met haar hand bedekt, laat Carmiggelt-Polak zo’n familiekaart zien. ‘Ik schrijf de namen op van drie generaties familieleden en trek hier lijnen tussen. Wanneer ouders bijvoorbeeld gescheiden zijn of als iemand geen contact meer heeft met haar moeder, zet ik twee dwarsstrepen op de lijn. Dat is een breuk. Wanneer de relatie liefdevol is, teken ik een hart. Zo heb ik in één oogopslag inzicht in de knelpunten.’ Carmiggelt-Polak legt met een voorbeeld uit hoe die kaart bij de therapie kan helpen. ‘Stel: er komt een vrouw bij mij omdat ze huwelijksproblemen heeft en ze vertelt dat haar vader nadat hij het gezin had verlaten nooit meer naar zijn dochter omgekeken heeft. Dan weet ik al dat er bij haar een breuk zit in het gevoel gewenst te zijn. Het is vreselijk moeilijk om een nieuwe man dan wel te vertrouwen.’

Het onderzoeken van patronen uit het familieverleden – contextuele therapie – leerde Roefke Carmiggelt-Polak tijdens haar opleiding in de jaren zeventig. ‘Ik kreeg les van Ivan Boszormenyi-Nagy, de grondlegger van de contextuele therapie. Door hem ontdekte ik dat je pijn en geluk doorgeeft aan drie generaties na jou. Het klopt in mijn geval, maar ook bij alle klanten die ik in mijn kamer heb gehad.’

In de werkruimte van Carmiggelt-Polak hangt een wit tegeltje waarop in sierlijke blauwe letters een spreuk van Sylvia Witteman staat: ‘Had ik maar relatieproblemen dan ging ik bij haar in therapie.’ ‘Maar,’ zegt de therapeut met een knikje richting het tegeltje, ‘ook zonder relatieproblemen is het heel bevrijdend om de patronen in je familie eens te ontrafelen en uit te zoeken waar het knelt.’

Zo ontdekte ze zelf dat op de dag van haar geboorte, midden in de Tweede Wereldoorlog, al het zaadje werd geplant voor haar latere keuze om therapeut te worden. ‘Op 14 juli 1942 trad er een nieuwe wet in werking: gemengd gehuwde Joden zónder kind moesten zich vanaf die datum melden in Westerbork. Mijn vader viel in die groep. Maar op de avond van 13 juli werd ik geboren en daarom mocht hij bij zijn gezin blijven. Later bleek dat de rest van zijn familie wel gedeporteerd en vermoord was. Ik ben van jongs af aan heel vaak geprezen voor het redden van mijn vaders leven. Daardoor dacht ik: ik kan blijkbaar goed redden en helpen. Dat ga ik vaker doen.’

In al die jaren dat ze therapeut is, zag Carmiggelt-Polak dat de menselijke behoefte aan erkenning en bevestiging onveranderd bleef. Maar de maatschappij veranderde wel. ‘Vooral de positie van de vrouw. Vrouwen maken carrière, durven meer te genieten van seks. Maar als de scholen sluiten tijdens een coronalockdown gaat Pietje vrolijk naar zijn werk en mag Marietje het oplossen. De rolpatronen blijven traditioneel. En vrouwen worden nog altijd harder veroordeeld dan mannen wanneer ze, bijvoorbeeld door drank- of drugsproblemen, niet goed voor hun kinderen kunnen zorgen. Daarnaast vinden mannen de seksuele bevrijding van de vrouw best ingewikkeld. Ze vinden het fijn om een vrouw te hebben die geil is, maar tegelijkertijd vinden veel mannen het lastig als een vrouw veel seksuele energie uitstraalt.’

Relatievormen zag Carmiggelt-Polak ook veranderen. ‘Vooral homoseksuele mannen hebben positieve verandering gebracht. Ik ken veel homoseksuele stellen die openlijk afspraken hebben over seks of relaties met anderen. Een vriend van mij zegt tegen zijn partner: “Ik ga even naar een eiland, maar ik kom altijd weer terug.” Die vrijheid sijpelt nu langzaam door naar de heterowereld. Het is mooi als dat met wederzijdse instemming kan, want we zijn allemaal in staat om van meerdere mensen te houden. Veel beter dan dat geheimzinnige gedoe op Second Love.’

Vooruit, toch nog een tip om je relatie gezond te houden: communiceer met elkaar. Roefke Carmiggelt-Polak: ‘Praten, je behoeften uitspreken, dat is de sleutel tot een gelukkig leven. Of je iemand net kent of al zestig jaar samen bent, of het je geliefde is of een familielid: er is elke dag wel iets om met elkaar te delen. Ik weet nog heel goed dat ik op een dag in deze kamer stond, 33 jaar was ik. Ik was gelukkig in mijn werk, in de liefde, mijn ouders en schoonouders leefden, mijn kinderen waren gezond. Ik was echt gelukkig. Mijn leven lang was het mijn grootste angst geweest dat mijn vader dood zou gaan. Op dat moment realiseerde ik me: ik blijf een hele gelukkige vrouw, ook als hij nu doodgaat. Ik ben hier het onderdeurtje uitgelopen, naar mijn ouders, dertig deuren verderop. Pa lag op de bank de krant te lezen, moeder stond in de keuken. Ik vertelde hem mijn inzicht en hij zei: “Dank je, daar ben ik blij om.” Meer niet. Ik ben bij hem gaan liggen, we hebben even geknuffeld en ik ben weer naar huis gegaan. Een paar dagen later viel hij dood neer. Ik ben zo blij dat ik toen mijn intuïtie heb gevolgd. Dat ik mijn gevoelens nog met mijn levende vader heb kunnen delen en ze niet tegen zijn kist hoefde uit te spreken.’