Eindelijk was het dit jaar zover: Nederland bood 27 jaar na het drama excuses aan voor Screbrenica. De internationale gemeenschap, waaronder Nederland, had gefaald bij de bescherming van de enclave, zo legde minister Kasja Ollongren het aan de nabestaanden uit. En ze maakte daar afgelopen 4 juli tijdens de herdenking in Potocari haar ‘diepste excuses’ voor.
Het typeerde ruim een kwart eeuw vaderlands terugkijken op het grootste nationale naoorlogse trauma: de val van de door Nederlandse militairen bewaakte enclave Screbrenica met de daarop volgende genocide van 8000 moslimmannen door de Bosnische Serviërs. Want welbeschouwd was Nederland – de vaderlandse blauwhelmen ter plekke en de regering in Den Haag – machteloos geweest, speelbal van hogere machten. Op het moment dat het erop aankwam was de beloofde luchtsteun van geallieerde VN-luchtmacht uitgebleven. De Nederlandse militairen hadden er in Screbrenica alleen voor gestaan, en hadden niet veel meer kunnen doen dan toezien hoe moslimmannen die bescherming zochten bij de enclave onder hun ogen waren weggevoerd.
Zo luidde de conclusie van het dikke duizenden pagina’s tellende Niod-rapport dat in opdracht van de regering het drama van een verklaring voorzag – en dat tot het aftreden van het kabinet Kok leidde.
Zaak gesloten, zou je denken. Toch volgde op het wetenschappelijke onderzoek van het gezaghebbende instituut nog een parlementaire enquête. Die moest ‘de Tweede Kamer in staat stellen een definitief politiek oordeel te vellen over het optreden van de Kamer, de Nederlandse regering en de ambtelijk en militair verantwoordelijken in de aanloop naar, tijdens en na afloop van de gebeurtenissen in Srebrenica.’
De politiek – Kamer en regering – had te graag de missie gewild; de militairen ter plekke en de militaire leiding waren achteraf bezien in een onmogelijke opdracht gerold. Zowel de militaire top als de politiek was te naïef geweest. We hadden ons er zogezegd in laten rommelen, zo concludeerde het enquêterapport Missie zonder Vrede.
Alles behalve een bevredigende conclusie, oordeelt Elco Runia, ‘veeleer is het de zoveelste mystificatie van het drama Screbrenica omdat het iedereen de schuld geeft, zodat uiteindelijk niemand verantwoordelijk is.’ De psycholoog en schrijver van Het Screbrenicasyndroom bespreekt de enquête met enquêtecommissie-voorzitter van toen, Bert Bakker, en met journalist Frank Westerman, auteur van De slag om Screbrenica. Over één ding zijn ze het in ieder geval eens: Screbrenica is een tragisch voorbeeld van wat er mis kan gaan wanneer gebrek aan internationaal politiek besef en opportunisme onder politici en bewindslieden overheersen.