VPRO Gids 30

23 juli t/m 5 augustus
Pagina 90 - ‘De Poetin-methode’

De Poetin-methode

Maarten van Bracht ,

Het documentairedrieluik Poetin – Het verhaal van een Russische spion: vertelt hoe een KGB-agent president werd en alle macht naar zich toetrok.

Ten tijde van de Sovjet-Unie konden kremlinologen en Ruslandexperts slechts gissen naar wat zich in Moskou achter de muren van het regeringscentrum afspeelde, maar ook in het tijdperk-Poetin is vaak onduidelijk wie waarom aan welke touwtjes trekt. Ja, vermoedelijk steeds de president zelf, maar hoe dan? Hoe gaan hij en zijn schimmige entourage precies te werk? Sinds 2000 zijn de westerse buitenwacht en de Russen zelf door het Kremlin regelmatig voor voldongen feiten geplaatst. Voorspelbaar werd het nooit, maar na meer dan twintig jaar Vladimir Poetin (1952) is steeds duidelijker dat er wel degelijk een systeem zit in diens meestal onverwachte, niets en niemand ontziende machtsuitoefening.

Bepalend voor Poetins wereldbeeld is het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, door hem ‘de grootste geopolitieke catastrofe van de twintigste eeuw’ genoemd. Toen hij als KGB-agent in Dresden was gestationeerd, werd hij door de val van de Muur in 1989 gedwongen om naar zijn geboortestad Leningrad terug te keren. De gedesillusioneerde ex-spion vond het onverteerbaar dat het machtige Sovjetrijk was ingestort en het resterende Rusland in de jaren negentig, na de uitverkoop van al het staatsbezit aan een handvol oligarchen, werd gedicteerd door chaos, corruptie en criminaliteit. Poetin werd klusjesman van Anatoli Sobtsjak, de corrupte burgemeester van Sint-Petersburg, raakte opnieuw brodeloos toen deze niet werd herkozen en werkte zich vervolgens vanaf 1996 in Moskou op tot baas van geheime dienst FSB. Hij werd tot ieders verrassing door de opgebrande Jeltsin tot diens beoogd opvolger als president verkozen. Waarna de anonieme FSB’er uitgroeide tot een in Rusland populaire alleenheerser en een van de machtigste autocraten ter wereld.

Hoe Poetin deze ongewone carrière heeft opgebouwd (en zijn privéleven buiten beeld hield) is al twintig jaar onderwerp van speculaties en speurwerk in de media. Hoe raakte hij, komend vanuit het niets, zo stevig in het zadel en waarop berust zijn status van geducht staatsman? De driedelige Channel 4-documentaire Putin: A Russian Spy Story (2020, regie Nick Green), nu opnieuw te zien bij de VPRO, geeft via archiefbeelden en uiteenlopende getuigenissen een overzicht van zijn loopbaan en voert de modus operandi van de president terug op zijn jaren achter de schermen. Een keur van personen die met Poetin te maken hebben gehad, van voormalige adviseurs en medewerkers tot oud-ambassadeurs, correspondenten en politieke tegenstanders, vertelt over Poetins werkwijze en opvattingen: er zijn loyale uitvoerders, vijanden (die ook nuttig kunnen zijn) en verraders. De laatsten worden ter afschrikking op opzienbarende wijze met gif of kogels aangepakt, waarna Poetin persoonlijke betrokkenheid en die van de geheime diensten steevast ontkent.

Poetin weet nergens van

2004: Pro-westerse oppositiekandidaat Viktor Joesjtsjenko tijdens verkiezingsstrijd in Oekraïne vergiftigd met dioxine.

2006: Journalist en mensenrechtenactivist Anna Politkovskaja, die berichtte over de oorlog in Tsjetsjenië, wordt in Moskou doodgeschoten na eerder al te zijn vergiftigd.

2006: KGB- en FSB-agent Alexandr Litvinenko, overgelopen naar de Britse geheime dienst, wort in Londen met gif vermoord.

2013: Naar Engeland uitgeweken oligarch en Poetin-tegenstander Boris Berezovski nabij Londen dood aangetroffen, mogelijk vermoord.

2013: Aleksandr Perepelitsjni, die meewerkte aan Zwitsers onderzoek naar witwassen door Russische ambtenaren, nabij Londen met gif vermoord.

2015: Oppositioneel politicus Boris Nemtsov wordt in Moskou vlak bij het Kremlin doodgeschoten.

2015 en 2017: Vladimir Kara-Murza, adviseur van Nemtsov en Kremlincriticus, overleeft ternauwernood gifaanslagen.

2018: Sergei Skripal, die voor de Russische en Britse geheime dienst werkte, en zijn dochter worden in Salisbury met novitsjok vergiftigd.

2020: Oppositieleider Alexei Navalny in Siberië met novitsjok vergiftigd en naar Berlijn overgebracht.