Ze zeggen wel dat een pianomethode staat of valt bij het geloof van de leraar dat het zo moet en niet anders. Is de leraar toevallig ook de samensteller van de methode, dan moet de leerling van steen zijn om niet meegesleept te worden door diens enthousiasme: ‘Kijk eens wat een leuk stukkie ik geschreven heb, er zitten allemaal fijne toonladders in verstopt.’
Johann Sebastian Bach schreef een methode om zijn oudste zoon wegwijs te maken op het klavier. De methode staat bekend als Klavierbüchlein für Wilhelm Friedemann. In dit ‘pianoboekje’ legt papa Bach eerst aan zijn negenjarige zoon uit hoe de verschillende sleutels werken – niet één om mee te beginnen, maar meteen de viool-, bas-, alt- en tenorsleutel. Dan komt een tabel met versieringen zodat het jongetje niet alleen kale tonen hoeft te spelen, maar sommige kan veranderen in twee, drie, acht of twaalf snellere tonen met soms behoorlijk grillige ritmes. Zo hoeft hij zich niet te vervelen als de noten te gemakkelijk zijn. Vervolgens komen de voordrachtstukjes. Als hij tussendoor geen ander oefenmateriaal heeft gekregen, dan moet Wilhelm Friedemann met reuzensprongen vooruit zijn gegaan.
Het eerste stukje is tweestemmig en goed te doen voor een negenjarige met aanleg. Steeds als de ene hand z’n best moet doen, heeft de andere het wat gemakkelijker. Het tweede stuk is een oefening om een bas met gebroken akkoorden te spelen. Dat is na het tweestemmige stukje een snelle overgang naar een nieuwe techniek die, het moet gezegd, tenslotte ook geleerd moet worden en niet buitensporig lastig is. In het derde stukje krioelen al drie versierde stemmen onafhankelijk door elkaar. Zo wordt de muziek allengs ingewikkelder en in enkele jaren speelde de kleine Willy stukken die later in zijn vaders beroemde Wohltemperierte Klavier terecht zouden komen.
Vanavond is op Radio 4 een selectie uit het Klavierbüchlein für Wilhelm Friedemann te horen, gevolgd door een selectie uit het Notenbüchlein für Anna Magdalena Bach. Dat is muziek die Bach voor zijn tweede vrouw in een schriftje schreef. Er zitten complete suites in; ook Anna Magdalena werd niet onderschat.
Het viel niet te achterhalen welke stukken we vanavond gaan horen. In ieder geval klinken er arrangementen, want de muzikanten spelen mandoline, blokfluit, viola da gamba, luit, klavecimbel en orgel. Enkele duetten, veel trio’s en het slotstuk met z’n allen, zo zou het kunnen gaan. Maar laat u verrassen.