VPRO Gids 26

25 juni t/m 8 juli
Pagina 80 - ‘Toch liever Litouws’

Toch liever Litouws

Hans van Wetering ,

In 1970 waagde een Litouwse radio-officier op een Sovjetschip de sprong naar Amerikaanse vrijheid. Goed verhaal, dat daarna pas begon.

Simas Kudirka

Het jaar was 1970. Simas Kudirka was een Litouwse radio-officier op een Sovjet-vissersschip dat voor de kust van Massachusetts voer. Toen de Amerikaanse kustwacht langszij kwam om over de ontstane situatie te overleggen sprong Kudirka op het Amerikaanse schip, de vrijheid tegemoet.

Dat dacht hij tenminste. Maar de bevelhebber van de kustwacht gaf opdracht Kudirka over te dragen aan de bezoekende Russische officieren aan boord van het Amerikaanse schip. Kudirka werd van het schip gesleurd en tot tien jaar werkkamp veroordeeld.

Het weigeren van toegang aan een asielzoeker uit de Sovjet-Unie leidde in de VS tot grote ophef. President Nixon moest zich verantwoorden. Een actiegroep beet zich erin vast en ontdekte dat, wonderlijke speling van het lot, Kudirka eigenlijk al die tijd al Amerikaans staatsburger was geweest. Zijn moeder had verzwegen dat ze kort voor zijn geboorte naar de VS was gereisd om hem te baren; Kudirka had geen vader, zijn geboorte zou in het katholieke Litouwen een grote schande zijn.

Kudirka kwam vervroegd vrij en kon, mede door bemoeienis van president Ford, naar Amerika emigreren. Daar werd hij als held onthaald, mocht in televisieprogramma’s opdraven en er kwam een speelfilm, The Defection of Simas Kudirka (1978). Het was natuurlijk ook het perfecte Hollywooddrama: eenzame rebel die opstaat tegen een onderdrukkend regime en zijn heldhaftigheid met z’n leven dreigt te moeten bekopen, wordt uiteindelijk gered en herenigd met zijn geliefde.

Maar daags na zijn optredens in die tv-programma’s moest Kudirka gewoon weer toiletten schoonmaken om te overleven. Het was ‘het soort werk dat immigranten doen,’ zei hij daarover in een interview in die tijd. Uit datzelfde interview sprak ergernis over zijn nieuwgevonden landgenoten: ‘wat je niet allemaal in het vuilnis vindt hier! Mijn tv, mijn stereo, mijn bandrecorder: allemaal van het vuilnis. Amerikanen zijn zo rijk, maar ze waarderen het te weinig.’ In 2000 keerde hij het beloofde land de rug toe.

In een interview in de Baltic Times in datzelfde jaar zegt hij onthutst te zijn dat mensen zeggen dat het in Sovjettijd beter was: ‘Prima als Europa ons niet wil hebben, maar laten we nooit meer de ‘zon uit Moskou’ hierheen halen.’ Met Europa kwam het goed, vier jaar later werd Litouwen lid van de EU en de Navo. De Russische ‘zon’ zou nooit meer over Litouwen schijnen, in 2008 werd de dienstplicht afgeschaft. Om vervolgens, in 2015, na inname van de Krim, weer te worden ingevoerd. Dat van die Russische ‘zon’: helemaal zeker weet je het nooit.