Podcasts over WK hypocrisie: 'De rode draad is verbazing'

De Amerikaanse journalist Conor Powell werkte in conflictgebieden over de hele wereld. ‘Dan krijg je een goed oog voor organisaties die corrupt zijn.’ In zijn twaalfdelige podcast The Lords of Soccer richt hij zijn blik op de Fifa. Hij onderzoekt hij hoe het kan dat corruptie is doorgedrongen tot in de haarvaten van de wereldvoetbalbond en hoe dat uiteindelijk leidde tot de toewijzing van het WK aan Qatar.

Ooit, vertelt Powell, was de Fifa een vooruitstrevende club op het gebied van mensenrechten. ‘Tijdens de apartheid in Zuid-Afrika mochten sporters van kleur niet op het veld staan met witte spelers. Het land liet ook geen gemengde teams uit andere landen toe. Op het congres van 1960 nam de Fifa een resolutie aan waarin stond dat nationale voetbalbonden zich alleen maar bij hen konden aansluiten als ze niet discrimineerden op ras, geloof of politieke voorkeur. Fifa was daarin uniek in de wereld.’

De corruptie bij de voetbalbond ontstond toen de Braziliaan João Havelange halverwege de jaren zeventig aantrad als voorzitter. ‘Hij bracht een groep Braziliaanse gangsters mee en veranderde de Fifa van een relatief kleine organisatie in een criminele multinational. Door contracten onder de marktwaarde op te stellen en hiervoor weer steekpenningen te ontvangen bijvoorbeeld, of door deals te tekenen met bedrijven waar hij een persoonlijk belang bij had. Havelange stelde eind jaren zeventig Sepp Blatter aan als zijn rechterhand. Blatter, de baas van de Fifa ten tijde van de toewijzing aan Qatar, is vanaf het begin betrokken geweest bij al die schimmige deals. Op zijn minst keek hij de andere kant op.’

Verhalen over Fifa-leden die omgekocht zijn om hun stem te geven aan Qatar zijn inmiddels veelvuldig in de media verschenen. Interessant is de rol van Frankrijk hierin. Michel Platini, oud-voetballer en voorzitter van de Uefa, was kort voor de stemming nog van plan om de Verenigde Staten te steunen als gastland. Totdat hij werd uitgenodigd voor een geheime lunch in Parijs met de toenmalig president Nicolas Sarkozy. Ook aan die tafel: de premier van Qatar en de zoon van de emir. Platini ontkent in alle toonaarden dat hij tijdens die lunch onder druk gezet of omgekocht is. Feit is wel dat hij, nadat hij zijn buik rond gegeten had, van mening is veranderd en dat zijn stem naar Qatar ging.

Kort daarna bloeide de economische relatie tussen Qatar en Frankrijk op. Qatar kocht vijftig Franse jumbojets. Paris Saint-Germain — de favoriete voetbalclub van Nicolas Sarkozy, die op dat moment weinig geld en succes had — werd gekocht door het staatsbedrijf Qatar Sports Investments. En Franse bouwbedrijven kregen lucratieve contracten om de infrastructuur voor het WK aan te leggen in Qatar. U weet wel, die tribunes waar wij niet voor gaan juichen.

In de podcast Het WK wegkijken van Human richten Clairy Polak en Hugo Borst hun blik niet alleen op Qatar, maar ook op onze samenleving. ‘De rode draad is verbazing,’ vertelt Clairy Polak. ‘Hoe is het in godsnaam mogelijk dat het WK in Qatar is terechtgekomen? Natuurlijk, we kennen de verhalen over omkoping bij de Fifa. Maar dan nog: waarom hebben we, na de officiële toewijzing, dit met z’n allen geaccepteerd? Qatar is veel te warm om te voetballen, er is totaal geen voetbalinfrastructuur. Waren we daar blind voor? Of zijn de slechte arbeidsomstandigheden juist ontstaan door het WK?’

Polak en Borst zoomen vervolgens uit. Want is het niet hypocriet dat we nu, vlak voor het WK, op onze achterste benen staan vanwege de slechte arbeidsomstandigheden en de vele omgekomen arbeidsmigranten, terwijl we wel kleding dragen die in Bangladesh is gemaakt en bellen met mobieltjes waarvoor de grondstoffen onder erbarmelijke omstandigheden worden gedolven? ‘Onze hele maatschappij is gestoeld op moderne slavernij,’ zegt Polak. ‘Waarom maken we ons daar veel minder druk over? Dat is hypocriet.’

Ook onderzoekt ze haar eigen ongemak, dat voor velen herkenbaar zal zijn. ‘Ik heb een gevoel van medeplichtigheid en van onmacht. Ik kan heel dapper zeggen dat ik niet naar het WK ga kijken, maar dat is niet zo. Ook ik probeer voor mezelf goed te praten dat ik toch voor Nederland ga juichen. Ik vind het onzin om de kijker de last van het hele WK op de schouders te leggen. Tegelijkertijd realiseer ik me dat sponsors zullen afhaken als we allemaal niet kijken, maar dat gaat nooit gebeuren. De verontwaardiging om mensenrechtenschendingen speelt alleen in een paar Noord- en West-Europese landen. De rest van de wereld vindt het maar een elitair standpunt.’

Of ze activistischer is geworden door het maken van deze podcast? ‘Het is verleidelijk om ja te zeggen, maar gemakzucht leidt de mens. Wel begin ik me zo langzamerhand af te vragen of onze excuses voor het slavernijverleden geen aflaat zijn voor het wegkijken bij moderne vormen van slavernij. Dat bewustzijn begint me steeds meer parten te spelen.’

In Het WK wegkijken duiken Clairy Polak en Hugo Borst ook de geschiedenis in. Polak sprak met sporthistoricus Jurryt van de Vooren. ‘Hij heeft het comité Cancel Qatar opgericht en kan enorm goed vergelijkingen trekken tussen verschillende toernooien uit het verleden. Daaruit blijkt dat actievoeren nauwelijks zin heeft gehad. Al die beloftes van landen om de situatie te verbeteren, daar komt niets meer van terecht als de schijnwerpers weer op een ander evenement gericht zijn.’

Om moedeloos van te worden. Toch ziet Clairy Polak wel een lichtpuntje. ‘Ik denk dat we bij toekomstige toewijzingen nu wel op scherp staan. Dat er meer reuring ontstaat wanneer een land dat mensenrechten schendt een groot toernooi mag organiseren. En het zou mooi zijn als onze podcast een heel klein beetje bijdraagt aan de bewustwording van onze eigen hypocrisie.’