Fictie voor je oren

Mensen zijn gek op goede verhalen. Streamers als Netflix, Videoland en HBO Max verdringen elkaar om ons te voeden met nieuwe series en films. Ook podcast is buitengewoon populair, vooral het true-crime-genre, waarin makers waargebeurde misdrijven onderzoeken. Denk aan De brand in het landhuis, over de dood van een excentrieke grootgrondbezitter, of aan de Moordcast, waarin elke week een andere mysterieuze moordzaak centraal staat.

Hoe zit het met de combinatie van die twee, de fictiepodcast? Er zijn enkele mooie Nederlandse producties – De Blankenberge tapes, Wraak en recentelijk De zaak Astronaut bijvoorbeeld –, maar bij het grote publiek is het genre vrij onbekend. Fictiepodcasts zijn dan ook zelden te vinden in de hit- of tiplijsten. Hoe kan het dat ze amper worden gemaakt en wat is het geheim van een goede fictiepodcast? En hoe groot is de kans dat het genre zal doorbreken bij een breder publiek?

De wakkere lezer zal nu ongetwijfeld denken: wacht eens even, die fictiepodcast is helemaal geen nieuw en onontdekt genre. We hebben in Nederland een jarenlange traditie van hoorspelen. Dat klopt natuurlijk. Twee jaar geleden verdween het hoorspel van de Nederlandse radio en daarom besloten verschillende omroepen er geen energie – lees: geld – meer in te steken. Of is een fictiepodcast toch wezenlijk anders dan een hoorspel? Voor schrijver en podcastmaker Hanneke Hendrix niet. Zij werkte mee aan talloze hoorspelen, zoals Bonita Avenue en De kloof, en regisseerde twee jaar geleden de fictiepodcast Wraak, over een schandaal binnen de Amsterdamse politie. ‘Mijn werk is hetzelfde gebleven, alleen de naam is veranderd. En het imago,’ aldus Hendrix. ‘Bij een hoorspel denk je aan het geluid van een grindbak, een fictiepodcast is hip.’

Schrijver, scenarist en singer-songwriter Tomias Keno ziet wel verschillen. ‘De fictiepodcast kan allerlei vormen aannemen, het hoorspel is daar één van. Bij een klassiek hoorspel denk ik aan een verteller die je meeneemt in het verhaal en acteurs die daarin een rol spelen. Maar het is juist leuk om te experimenteren met die vorm.’ Keno bracht dit jaar De zaak Astronaut uit, waarin hij een journalist opvoert die we volgen in zijn zoektocht naar de identiteit van een mysterieuze drenkeling. Bij het project verschenen ook een roman en muziekalbum. Keno stampte de productie binnen een paar maanden uit de grond. ‘Het was een experiment waar mensen blijkbaar op zaten te wachten: we hebben nu al meer dan 80.000 luisteraars.’

Experimenteren met nieuwe vormen, daar is de fictiepodcast uitermate geschikt voor, meent ook de Amerikaanse maker Eli Horowitz. Hij bedacht Homecoming, een thriller over een psycholoog die een nieuwe behandelmethode toepast op getraumatiseerde soldaten die terugkeren uit de oorlog. Voor Horowitz was de vorm, een audioverhaal, het uitgangspunt bij het schrijven. ‘Ik vroeg me af wat de mogelijkheden en uitdagingen zijn als je een verhaal alleen in geluid vertelt. Zo is een podcast bijvoorbeeld heel intiem. Je kunt echt in iemands hoofd kruipen. We wilden die intimiteit niet verstoren door een verteller te gebruiken voor het verhaal. Maar dan kom je voor allerlei uitdagingen te staan: hoe maak je duidelijk waar een scène zich afspeelt? Of wie er aan het woord is? Met die vragen in ons achterhoofd hebben we het verhaal ontwikkeld. We wilden bijvoorbeeld niet te veel personages opvoeren. En dialoog was belangrijker dan actie, zodat een personage niet hoeft te roepen: “Ik ren nu door het bos!” Daarom kozen we voor een therapeut als hoofdpersoon, die praat veel. En alle locaties kregen hun eigen, herkenbare geluid. In de spreekkamer van de therapeut staat bijvoorbeeld een aquarium dat je tijdens de gesprekken hoort borrelen.’

Homecoming werd direct een succes in de VS. Horowitz werd door producenten benaderd om er een televisieserie van te maken met een steengoede Julia Roberts in de hoofdrol. ‘De podcast dwong ons een heel helder verhaal te vertellen en daarmee hadden we al een hele stevige basis voor de serie.’ Ondanks het succes van Homecoming begrijpt Horowitz wel dat het moeilijker is om verslaafd te raken aan een fictiepodcast dan aan een Netflixserie. ‘Ik luister zelf naar podcasts als ik iets aan het doen ben. Tachtig procent van mijn aandacht gaat er dan naartoe, terwijl een fictieverhaal je volle concentratie vraagt. Daar moet je echt even voor gaan zitten.’ Lees meer over de aanpassing van de podcast naar de serie.

Tomias Keno herkent nog een uitdaging. ‘Suspension of disbelief, de bereidheid van de toeschouwer om zijn ongeloof opzij te zetten mee te gaan in het verhaal. Dat is moeilijker bij podcast omdat er minder afleiding is. Als acteurs in een tv-serie een houterige dialoog voeren, kun je ze dit wel vergeven als de beelden heel mooi zijn. Maar bij podcast telt elk geluid.’

Keno, Horowitz en Hendrix zijn het er alle drie over eens dat dat geluid niet al te gelikt moet zijn. Keno: ‘Ik heb veel met improvisatie gewerkt bij De zaak Astronaut. De dialogen waren niet uitgeschreven, de acteurs kregen alleen te horen welke informatie ze moesten overbrengen. Zo bleef het naturel.’ ‘Ik ben op zoek naar stemmen met karakter, wat mij betreft praten ze geen Standaardnederlands,’ zegt Hanneke Hendrix. ‘Als regisseur geef ik de acteurs mee: doe alsof je een gesprek voert aan de bar. We hebben bij Wraak wel heel veel aandacht besteed aan de omgevingsgeluiden. Het is de eerste 3D-podcast van Nederland, alsof je er middenin staat.’ Horowitz: ‘Soms kozen we er bewust voor om iemand verder van de microfoon af te zetten, zodat je voelt dat diegene op afstand zit. Dat is niet het mooiste geluid, wel het beste effect.’

In de Verenigde Staten zijn er momenteel steeds meer grote producenten die zich op de podcastmarkt storten. Horowitz: ‘Ze zien de fictiepodcast als een opstapje naar een film of serie, zoals ook met Homecoming is gebeurd. Het is een goedkope manier om te testen of verhaal werkt. Voordeel is dat er meer wordt gemaakt, nadeel is dat het tot meer eenheidsworst zal leiden. Juist de onafhankelijke makers zijn de vernieuwers, ik hoop dat voor hen ook ruimte blijft.’

Hoe ziet de toekomst voor de fictiepodcast in Nederland eruit? Ook bij ons komen steeds meer professionele spelers op de markt, zoals het Deense Podimo, dat podcasts achter een betaalmuur plaatst. Staan we daarmee op een kantelpunt? ‘Het zou kunnen,’ zegt Hendrix. ‘Het zou mooi zijn als er meer geld voor komt. Via de NPO ben ik jaren bezig om een project rond te krijgen. Ik denk dat er genoeg potentiële luisteraars zijn die, net als ik, verslaafd zijn aan mooie verhalen en openstaan voor de fictiepodcast.’ Als je, zoals Tomias Keno, veel liefde en onbetaalde tijd in een podcast kan steken, zijn de mogelijkheden eindeloos. ‘De fictiepodcast heeft nog geen vast format,’ zegt Keno. ‘Dat maakt het spannend. Juist omdat het nog geen industrie is geworden, kun je er alle kanten mee op. Dat biedt kansen.’