De erfenis van ‘Che’ Sankara

Burkina Faso, voorheen Opper-Volta, ligt in West-Afrika en is een van de armste landen ter wereld. De bevolking is bijna geheel afhankelijk van de landbouw, die in dit Sahel-land gepleegd wordt met subsidie van de Verenigde Naties. Schrale grond, droogte, gebrekkige infrastructuur en gezondheidszorg, zwak onderwijs – ziehier de belangrijkste problemen waar Burkina Faso mee te kampen heeft.

Steun van westerse landen is onontbeerlijk. Alleen de voedselvoorziening is er redelijk op orde, wat gezien kan worden als de erfenis van een ontwikkeling die door Thomas Sankara tijdens diens presidentschap (1983-1987) in gang is gezet. In die vier jaar heeft Sankara revolutionaire veranderingen doorgevoerd, waarvan echter weinig tot niets is beklijfd nadat hij door zijn vriend en langjarige opvolger Blaise Compaoré was afgezet en vermoord. Maar door zijn ambitie om de voormalige Franse kolonie te veranderen in een op marxistische leest geschoeide, zelfbewuste en onafhankelijke Afrikaanse staat, én door zijn vroegtijdige dood, is de politieke erfenis van Sankara op het continent levend gebleven en wordt hij wel gezien als de Afrikaanse Che.

Evenals Guevara een om zeep geholpen belofte van hoop en verandering. In Afrika is Sankara een held, bezongen door artiesten als Fela Kuti, Alpha Blondy en Cheikh Lô. In Zuid-Afrika en Oeganda heeft de oppositie de rode baret van de Afrikaanse Che omarmd als politiek symbool. 

Hoe kwam Sankara aan deze reputatie? Eerst zijn aanloop. Na een militaire opleiding werd hij in 1981 minister van Informatie en koos een jaar later bij een staatsgreep, uitgevoerd door conservatieve en progressieve militairen, voor de laatsten, werd premier en maakte reizen naar Cuba en de Sovjet-Unie, om in 1983 zélf een coup te plegen en voorzitter van een nieuwgevormde Nationaal Revolutionaire Raad, minister van Buitenlandse Zaken en president van de republiek te worden.

Sankara proclameerde het marxisme als nieuwe heilsleer en gaf er populistisch-autocratisch een radicale draai aan. Eerste beleidsdaad was halvering van het loon van ministers en hoge ambtenaren en verkoop van de regeringslimousines; de kabinetsleden moesten maar op de fiets naar hun werk. De ambtenaren werden verplicht inheemse kleding te dragen en periodiek moesten ze op het land werken of met bielzen sjouwen bij een spoorlijn in aanbouw, waarbij – en nu wordt het echt eng – de arbeid werd verlicht door livemuziek van Sankara’s band, waarin hijzelf gitaar speelde en zijn beste vriend en latere moordenaar Compaoré zong.

het artikel gaat verder onder dit kader

De belangrijkste doelstellingen waren corruptiebestrijding, soberheid, vrouwenemancipatie en onderwijs. In 1984 veranderde Sankara de koloniale landsnaam Opper-Volta in Burkina Faso, wat ‘land van de oprechte mensen’ betekent, en componeerde ook zelf een nieuw volkslied. Met de leuze ‘Consommons Burkanibé’ spoorde Sankara de Burkinezen aan om vooral producten van eigen bodem aan te schaffen.

Er werd resultaat geboekt. Binnen twee jaar was de hongersnood uitgebannen en werd zelfs voedsel geëxporteerd, zodat het land althans in dat opzicht zelfvoorzienend was. Er werden tien miljoen bomen geplant en overal verrezen scholen en gezondheidscentra. Wel een verschil met sommige andere toenmalige regimes in Afrika, waar na coups vaak het ene corrupte regime volgens etnische scheidslijnen werd vervangen door het andere, al dan niet gesteund door het Westen of de Sovjet-Unie.

Maar natuurlijk was ook Burkina Faso geen heilstaat, en Sankara geen heilige. Door eenzijdig de nadruk te leggen op de binnenlandse (voedsel)productie werden andere sectoren verwaarloosd en raakte de economie van Burkina Faso ernstig uit balans. En de beoogde snelle transformatie van een land, zo leert de geschiedenis, vindt zelden langs democratische weg plaats en kan haast alleen met dwang worden opgelegd, op z’n best door een verlicht despoot – wat Sankara dan ook was.

Zijn ‘culturele revolutie’, die onder meer bestond uit gratis huisvesting, afschaffing van huren, een grootscheepse verbouwing van de hoofdstad Ouagadougou en de aanleg van spoorwegen, moest natuurlijk wel gefinancierd worden en ging weer ten koste van andere zaken. Ook werden zogeheten volkstribunalen opgericht, met professionele en lekenrechters, om vermeende tegenstanders van het regime te berechten, waarbij de beklaagden zelf hun onschuld moesten bewijzen in plaats van dat hun schuld werd bewezen – waar en wanneer hebben we die schijn van onafhankelijke rechtspraak toch eerder gezien?

Sankara zocht in zijn buitenlandbeleid weliswaar steun bij westerse landen, waaronder Frankrijk, maar verzette zich ook sterk tegen het neokolonialisme en riep Afrikaanse landen op hun schulden aan het Westen niet te betalen, waardoor hij eerder steun vond bij landen als Libië, Cuba en toenmalige Oostblokstaten.

Op 15 oktober 1987 volgde een nieuwe staatsgreep, waarbij Sankara werd vermoord. Over Franse betrokkenheid werd gespeculeerd. Alles wat aan Sankara en zijn beleid herinnerde werd uitgebannen. Hij werd naamloos begraven, maar nadien werd hij een voorbeeld van Afrikaans zelfbewustzijn en onafhankelijkheid. Vorig jaar begon een proces tegen een aantal betrokkenen bij de coup en de moord van 1987. Oud-president Compaoré en het toenmalig hoofd van zijn lijfwacht stonden bij verstek terecht en werden april van dit jaar veroordeeld tot levenslang.