Na elke aflevering van Zomergasten wordt een film uitgezonden die is gekozen door de gast van die avond. VPRO Cinema blikt wekelijks vooruit op de keuzefilm en somt de leukste wetenswaardigheden op. Op 14 augustus te zien: Synecdoche, New York van Charlie Kaufman.

De film in tien woorden
Een theatermaker, verkerend in existentiële crisis, maakt een autobiografisch toneelstuk.

Gekozen door
Zomergast Lieke Marsman is dichter en filosoof. Ze debuteerde in 2010 met de dichtbundel Wat ik mijzelf graag voorhoud. In 2021 werd ze Dichter des Vaderlands en in datzelfde jaar verscheen haar meest recente werk: In mijn mand. Marsman is erg politiek betrokken en staat erom bekend haar poëzie te gebruiken in het politieke debat. De uitzending is op 14 augustus 2022 vanaf 20.20 uur te zien op NPO 2.

Setverhalen
De Amerikaanse filmmaker Charlie Kaufman werd bekend als scenarist. Zijn originele scripts voor films als Eternal Sunshine of the Spotless Mind, Adaptation. en Being John Malkovich leverden hem veel erkenning en prijzen op, waaronder een Oscar. Toch was het even wennen voor de schrijver toen hij in 2008 voor het eerst in de regiestoel kroop voor het zwaarmoedige drama Synecdoche, New York. ‘Het is een veel socialere, meer pragmatische klus dan schrijven. Het komt dagelijks, zo niet nog vaker voor dat je worstelt met budgettaire beperkingen, terwijl bij het schrijven de enige beperking je verbeeldingskracht is’, zei hij daarover in gesprek met Rotten Tomatoes.

Het productieproces ging dan ook niet van een leien dakje. De opnameperiode duurde ongeveer 45 dagen en vond plaats in zomers New York, waar een extreme hittegolf gaande was. Dat had niet alleen zijn weerslag op de gesteldheid van de acteurs, maar bracht ook andere moeilijkheden met zich mee. Zo moest de crew bijvoorbeeld gaatjes prikken in een van de kostuums van hoofdrolspeler Philip Seymour Hoffman, omdat het ophopende zweet onder zijn pak nergens naartoe kon stromen.

Ook qua sets liep niet alles volgens plan. Kaufman wilde een zelfmoordscène vanaf een replica van het Empire State Building opnemen, maar kreeg daar geen toestemming voor. Vervolgens probeerde hij hetzelfde met het Guggenheim museum, maar ondanks een toezegging van de museumdirecteur gooide op het laatste moment een team advocaten roet in het eten.

De tegenslagen van dit project weerhielden Kaufman er echter niet van meer films te regisseren. En gelukkig maar: van zijn hand verschenen later nog de indrukwekkende stop-motionanimatie Anomalisa en de prachtige breinbreker I’m Thinking of Ending Things.

© VPRO Gids

Quotes van de makers
In interviews wordt Kaufman vaak gevraagd naar de betekenis van zijn werk. Dat is niet gek, want zijn films zijn nogal ambigu en zitten vol absurde taferelen. Zelden geeft Kaufman echter iets prijs. Niet uit ijdelheid of arrogantie, maar omdat hij niet in de weg wil staan van de individuele kijkervaring. ‘Wanneer ik schrijf probeer ik genoeg ruimte te laten voor eigen interpretatie’, zei hij tegen IndieWire. ‘Ik probeer te voorkomen dat de film naar één conclusie leidt, want dan wordt het publiek niet geprikkeld. Er wordt hen dan iets voorgeschreven. Ik vind het leuker als mensen dingen zelf kunnen uitzoeken en op hun eigen manier kunnen reageren. Een beetje zoals bij een rorschachtest.’

Wat Kaufman wel vertelt in interviews is dat zijn werk bijna altijd autobiografisch is. Niet in die zin dat hij hetzelfde leven leidt als zijn personages, maar er zitten altijd thema’s in zijn films die hem persoonlijk raken. ‘Ik denk dat alle schrijvers in essentie autobiografisch werken. Je kunt er haast niet omheen. Als schrijver, of als filmmaker, moet je jezelf presenteren. En een deel van wat je bent wordt bepaald door je interesses, door wat je grappig en verdrietig vindt, of verschrikkelijk. Dat persoonlijke komt altijd terug in mijn films.’

Prijzen
Op het filmfestival in Cannes draaide Synecdoche, New York in de hoofdcompetitie en dong de film mee naar de Caméra d’Or. Op diverse awardshows vielen vooral het scenario van Kaufman en het production design van Mark Friedberg in de prijzen. De gerenommeerde filmcriticus Roger Ebert, die tot zijn dood in 2013 lijsten bijhield met zijn favoriete films, vond Synecdoche, New York de beste film van de jaren nul.

Buiten beeld
Hoewel Charlie Kaufman wordt gezien als een van de meest originele filmmakers van deze tijd, heeft hij vaak moeite de financiering voor zijn films rond te krijgen. Ook het veel geprezen Synecdoche, New York bracht minder op dan de film kostte. Hollywood ging zich steeds meer focussen op superheldenfilms en daarnaast hielp de economische crisis van 2008 ook niet mee. Zelf een superheldenfilm maken lijkt hem onwaarschijnlijk. Kaufman tegen The Guardian: ‘Daar zouden ze me nooit voor inhuren. En al zou dat wel gebeuren, dan zou ik ze toch niets bruikbaars kunnen geven, want mijn brein werkt niet zo.’

Omdat hij zijn projecten maar moeilijk gefinancierd kreeg, besloot Kaufman een boek te schrijven. Dat werd Antkind, een duizelingwekkend, ruim zevenhonderd pagina’s tellend boek vol droge humor en existentiële mijmeringen. Een boek dat alleen Kaufman had kunnen schrijven en net als zijn films perfect illustreert hoe zijn fascinerende brein dan wél werkt.

Meer over Synecdoche, New York en andere films van Zomergasten