Collective: meesterlijke documentaire over corruptie in Roemenië

Een documentaire over het zorgstelsel van een land ergens aan de rand van Europa waarbij je een uur en drie kwartier op het puntje van je stoel zit: het lijkt een onmogelijke opgave, en toch, zo spannend is Collective (regie: Alexander Nanau).

‘Bekijk het maar met je corruptie,’ zingt de zanger van de Roemeense heavy metalband Goodbye to Gravity op 30 oktober 2015 op het met vuurwerkfonteinen versierde podium van nachtclub Colective in Boekarest. Als het nummer afgelopen is klinkt applaus. Dan ziet de zanger dat er iets fikt in het plafond. ‘Dit hoort niet bij de show,’ zegt hij tegen het publiek, ‘heeft iemand een brandblusser?’ Binnen een minuut staat alles in lichterlaaie en vult rook de zaal. Paniek breekt uit, gegil. De smartphone-filmopname stopt. 26 Mensen vinden die avond de dood, op zoek naar niet bestaande nooduitgangen – wat vergunningverlening niet in de weg had gezeten –, en nog eens 38 mensen overlijden in ziekenhuizen.

In de film ontdekken journalisten van een landelijke krant dat veel van die ziekenhuispatiënten stierven aan bacteriële infecties. De hygiënische omstandigheden zijn erbarmelijk. Ergens halverwege toont de film een gruwelijk beeld van een patiënt met een open hoofdwond: in de wond kruipen maden rond. Het werd in het verborgene gefilmd door een ziekenhuisarts en doorgespeeld aan de krant. De oorzaak van de ellende: het gebruik van een illegaal verdund ziekenhuis-ontsmettingsmiddel aangeleverd door een bedrijf dat ziekenhuisdirecteuren met steekpenningen tot aanschaf verleidde. De ene ontdekking leidt tot een volgende, de beerput gaat verder open. Ziekenhuisdirecteuren die miljoenen wegsluizen. Politieke benoemingen, met incapabele managers en wanbeleid tot gevolg.

In de dagen na de brand zwelt het protest aan, in grote protestdemonstraties wordt verandering geëist, en een eind aan de corruptie. De regering van sociaaldemocraat Victor Ponta treedt af en maakt plaats voor een regering van technocraten. Hoogwaardigheidsbekleders werden sindsdien aangeklaagd, een enkeling belandde zelfs in het gevang (grootste vis: Liviu Dragnea, voormalig vicepremier en parlementsvoorzitter). Het land is veranderd, wordt gezegd, er is minder angst om in opstand te komen en corruptie en machtsmisbruik aan de kaak te stellen. Maar op de wereld-corruptie-index staat EU-lid Roemenië nog altijd achter landen als Cuba, Rwanda en Oman, en vorig jaar nog dreigde de Europese Commissie Roemenië met strafmaatregelen.

Als in de film de nieuwe minister van volksgezondheid – een niet partijgebonden econoom die oprecht probeert iets te veranderen – met zijn medewerkers de voortgang van de hervormingen bespreekt en vraagt of ze die politieke benoemingen niet kunnen vervangen door managers die een professionele opleiding hebben genoten, krijgt hij te horen dat het niet gaat werken. De School voor Zorgmanagers is zelf door en door corrupt, managementcertificaten worden per post opgestuurd als je ze smeergeld betaalt: ‘het is alsof we een varken willen leren dansen.’