Sektegekte in films en series

Manipulatie, indoctrinatie en hersenspoeling – zo ongeveer alles wat met sektes te maken heeft, fascineert ons. Het boezemt ons angst in, maar tegelijkertijd willen we er alles over weten. Niet verwonderlijk dus dat de Netflixdocumentaireserie Wild Wild Country, over de Bhagwangemeenschap in de woestijn van Oregon, vorig jaar een enorme hit werd. De dansende aanhangers van de sekte vergiftigden honderden mensen met salmonella, pleegden verkiezingsfraude en beraamden een moord. Het is moeilijk om niet verslingerd te raken aan zo'n intrigerend verhaal, dat soms minder ver van ons af staat dan je geneigd bent te denken.

Het succes van Wild Wild Country, en het feit dat er ondanks de schokkende onthullingen in de serie nog altijd een levendige Bhagwangemeenschap in Amsterdam is, was voor programmeur Lauren Murphy de directe aanleiding om voor het Imagine Film Festival (10 t/m 20 april) een themaprogramma over sektes samen te stellen. ‘Het viel me op dat de meeste content over sektes vrij negatief is, dus ik heb veel research moeten doen om een zo divers mogelijk programma samen te stellen.’ Volgens Murphy is het belangrijk om verschillende perspectieven te laten zien, zodat het volledige verhaal kan worden verteld. In de films die het festival selecteerde voor het themaprogramma – titel: Let’s Talk About Sects – worden sektes dan ook niet alleen afgeschilderd als nachtmerries met mythische leiders, er wordt ook met begrip gekeken naar sekteleden en slachtoffers.

Zo blijft Sound of My Voice (2011) weg bij discussies over goed en kwaad. De vrouwelijke goeroe in de speelfilm beweert uit de toekomst te komen en voldoet helemaal aan het klassieke beeld van een sekteleider. Ze heeft zo veel charisma dat je tijdens het kijken bijna zelf de sekte in wordt gelokt. Dat maakt ook de aantrekkingskracht en de magie van een gesloten groepering voelbaar, zodat je je kunt inleven in de volgelingen.

De oudste film die op het programma staat, Gunga Din uit 1939, geeft een beeld van de manier waarop men vroeger tegen sektes aankeek. De film gaat over drie in India gestationeerde Britse militairen die het opnemen tegen de moordlustige, barbaarse sekte Thuggee – waarvan het Engelse woord thug is afgeleid. Ze worden daarbij geholpen door het titelpersonage, waterdrager Gunga Din, die de gouden tempel heeft ontdekt waar de sekteleden zich schuilhouden. De sekteleider in Gunga Din wordt gespeeld door een Amerikaan met een zwart geschminkt gezicht, een blackface. Zo’n film zou tegenwoordig waarschijnlijk niet meer gemaakt kunnen worden, stelt Lauren Murphy vast. ‘Is dat jammer? En is dat een vraag die je wel kunt stellen? Het zegt veel over de tijd waarin de film gemaakt is, en ook waar we als maatschappij bang voor zijn, zowel toen als nu.’

Het is vaak moeilijk voor te stellen dat ogenschijnlijk verstandige mensen in een sekte belanden. Hoe kan het dat zij daar in tuinen? ‘Eigenlijk hoef je alleen op het verkeerde moment in je leven de verkeerde persoon te ontmoeten,’ zegt Murphy, om eraan toe te voegen dat niet elke sekte per definitie gevaarlijk is. ‘Als mensen in the middle of nowhere in hun blootje willen dansen en seks met elkaar willen hebben, ga je gang. Het wordt problematisch als iemand geen zeggenschap meer heeft over zijn of haar eigen leven.’

Dat is bijvoorbeeld het geval in Charlie Says (2018), een film over de jonge vrouwen die in de ban raakten van Charles Manson, misschien wel de bekendste sekteleider uit de recente geschiedenis. Ian Cooper schreef het boek The Manson Family on Film and Television en hij is te gast op het Imagine Film Festival om de films te duiden. Zijn lezing gaat over de rol van sektes in de maatschappij en de manier waarop ze in de films geportretteerd worden. Hij belicht daarnaast Charles Manson, wiens Manson Family vijftig jaar geleden brute moorden pleegde, met als bekendste slachtoffer de zwangere Hollywoodactrice Sharon Tate.

Het is dit jaar ook precies veertig jaar geleden dat Jim Jones zijn ruim 900 volgelingen in Jonestown opriep om zelfmoord te plegen. Deze mijlpalen voeden de fascinatie voor sektes momenteel, stelt Cooper, die ook wijst op de verschillen tussen deze twee voorbeelden. Manson was vooral uit op aandacht en roem, hij wilde bekend worden met zijn muziek en bevond zich graag in de spotlights. De gebeurtenissen in Jonestown speelden zich meer in de verborgenheid af, waardoor filmmakers er minder goed mee uit de voeten konden. Mansons verhaal is volgens Cooper beter materiaal voor lowbudget exploitatiefilms: ‘Snel, goedkoop, en actueel.’

De angst en fascinatie voor sektes lijkt door de jaren heen nauwelijks af te nemen. In de tijd van Manson, de jaren zestig, was er veel onrust in de Amerikaanse maatschappij, met name door de oorlog in Vietnam. Het principe van free love dat charismatische sekteleiders verkondigden – met naast seks meestal ook een overvloed aan drugs – oefende op veel mensen dan ook een grote aantrekkingskracht uit.

Volgens Cooper hangt er tegenwoordig een soortgelijke spanning in de lucht. Mensen zitten met vragen die niet zo eenvoudig te beantwoorden zijn. ‘De samenleving is momenteel gepolariseerd en in combinatie met terrorismedreiging zorgt dit voor maatschappelijke onrust, net als tijdens de opkomst van Manson en zijn Family. Er worden momenteel grote cultuuroorlogen uitgevochten.’ Dat is volgens Cooper een van de redenen waarom Mansons verhaal ook vijftig jaar na dato nog zo relevant is. De beangstigende combinatie van een enigmatische vijand, beroemdheden die lukraak worden vermoord en gestoorde mensen die je huis binnendringen is tijdloos.

Er zijn inmiddels tientallen films en series over sektes verschenen. Over Manson is verreweg het meeste materiaal te vinden – er is zelfs een pornofilm aan hem gewijd: Manson XXX. Volgens Cooper biedt Mansons sekte alle ingrediënten voor een intrigerend verhaal: seks, drugs, geweld en een vleugje Hollywoodglamour. ‘Manson stelde als vijand niet teleur,’ zegt hij. ‘De meeste seriemoordenaars zijn saai en niet bijzonderder dan de gemiddelde vrachtwagenchauffeur, maar Manson was destijds een soort rockster. Zo zag hij er ook uit, op het gebied van massamoord was hij Elvis.’

Voorlopig lijkt het onderwerp sektes nog lang niet uitgeput. Zo brengt Quentin Tarantino dit jaar Once Upon a Time in Hollywood uit, een film over tv-acteur Rick Dalton (Leonardo DiCaprio), de buurman van Sharon Tate (Margot Robbie). Samen met stuntman Cliff Booth (Brad Pitt) probeert Dalton naam te maken in het Los Angeles van 1969, het jaar waarin de stad opgeschrikt wordt door de moorden van Charles Manson en zijn Family.

Once Upon a Time in Hollywood draait vanaf 15 augustus in de Nederlandse bioscopen. De documentaire Holy Hell en documentaireserie Wild Wild Country zijn beschikbaar op Netflix. De films Sound of My Voice en Gunga Din zijn via verschillende streamingdiensten te bekijken.