Van het Concertgebouw tot aan de Ziggo Dome: grote podia worden momenteel veroverd door filmmuziek. Waar komt deze trend vandaan?

Opzwepende marsen uit Star Wars, dromerige klankpanorama’s uit The Lord of the Rings – met of zonder beelden, filmmuziek is momenteel niet meer weg te denken uit de concertzalen. Symfonieorkesten gooien alle reserves overboord en serveren complete avonden met odes aan John Williams, en iconen als Ennio Morricone of Hans Zimmer laten eveneens met gemak de Ziggo Dome volstromen.

Filmmuziek is hot, een publiekstrend die niet meer te stoppen is. Indrukwekkend is de lijst aan filmmuziekconcerten die consequent wordt bijgehouden op de website Movies in Concert (moviesinconcert.nl). Een onlinecommunity van filmliefhebbers die elkaar tippen over filmconcerten over heel de wereld. Alleen al voor Nederland zijn er tot en met oktober 2020 zo’n honderd uitvoeringen met filmmuziek in de agenda opgenomen.

'Als mensen Harry Potter op een affiche zien staan, heb je snel beet'

Pieter van Nes

Deze hausse aan filmmuziekconcerten is te danken aan een combinatie van factoren. Door het groeiende aantal streamingdiensten, zoals Netflix, Videoland en Picl, is de bioscoopervaring in de afgelopen jaren flink veranderd. De huiscinema krijgt een boost, maar voor film- en muziekliefhebbers die toch een ouderwetse totaalervaring willen ondergaan is zo’n spectaculair filmconcert een mooi alternatief. Een avondje uit waar  gelijkgezinden elkaar kunnen treffen en nostalgische filmervaringen kunnen uitwisselen.

Het Nederlands Filmorkest

Voor een ander deel van het publiek is de stap naar een wat formeler klassiek symfonisch concertprogramma te groot, maar voelt zo’n filmmuziekavond ineens een stuk vertrouwder aan. Bovendien worden exemplarische filmcomponisten als Ennio Morricone en John Williams steeds meer op hun merites beoordeeld door symfonieorkesten wereldwijd. In hun kielzog is er veel aandacht voor een lichting uit de popmuziek overgewaaide toondichters, zoals Cliff Martinez, Jonny Greenwood en Mica Levi.

Voor filmmuziekkenner en dirigent Pieter van Nes zijn het gouden tijden. Sinds 2010 is hij als dirigent actief voor Het Nederlands Filmorkest dat zich twee keer per jaar op een filmmuziekproject stort. Op zaterdag 6 juli spelen ze de uitdagende score voor There Will Be Blood van regisseur Paul Thomas Anderson. Indringende filmmuziek geschreven door Radioheadgitarist Jonny Greenwood. Een trend die Van Nes al een tijd zag aankomen. ‘Binnen de amateurwereld is filmmuziek al jaren geleden doorgebroken, zeker bij harmonieën en fanfares. Dertig jaar geleden begonnen professionele symfonieorkesten niet eens aan zo’n klus. Kijk, bij Mozart kun je er nog een eigen inspirerende interpretatie op loslaten, maar als je een filmscore uitvoert, verlangt het publiek elke keer een identieke ervaring. “Maar in de film klonk het heel anders,” is dan de reactie. Daar is voor een professioneel orkest weinig lol aan te beleven.'

Dirigent Pieter van Nes (Het Nederlands Filmorkest)

Niche van filmliefhebbers

Maar de tijden zijn veranderd. Orkesten en ensembles moeten nieuwe publieksstromen aanboren om te overleven. ‘Met filmmuziekconcerten kun je in één klap een hele grote groep mensen bereiken. Als mensen Harry Potter op een affiche zien staan, heb je snel beet. Wellicht hopen orkesten en programmeurs dat filmmuziekconcerten een opstapje kunnen zijn voor bezoekers naar zwaarder repertoire, maar naar mijn smaak is dat een illusie. Je bereikt met deze concerten vooral een steeds groter wordende niche van filmliefhebbers,’ meent Van Nes, die werkzaam is voor NPO Radio 4 en betrokken is bij de Filmmuziekweek.

Het daadwerkelijk uitvoeren van filmmuziek is een klus die je niet zomaar even klaart, zeker als het gaat om recente filmscores. ‘De distributie van bladmuziek voor filmscores laat nog te wensen over. Veel filmcomposities worden achter de computer in elkaar gezet. Als je die als orkest wilt spelen, moeten er heel wat partijen omgebouwd worden tot speelklare partituren. Gelukkig zijn er nog ouderwetse componisten als John Williams. Hij ziet er wel brood in om zijn eigen partituren uit te brengen. Hans Zimmer haakt daar nu ook op in.’ Geregeld zitten filmmaatschappijen erbovenop bij een filmconcert, weet Van Nes. ‘Zeker als het blockbusters als The Lord of the Rings of Pirates of the Caribbean betreft. Filmmaatschappijen willen over deze grote producties zeggenschap houden en sturen dan een team mee dat een dirigent adviseert. Dit moet je er als orkest dan wel voor over hebben.’

Duizenden filmscores passeren jaarlijks de revue, waarvan het gros lopendebandwerk is. ‘Als orkest of ensemble moet je op zoek gaan naar de krenten in de pap. Bij de beste filmmuziek heb je soms niet eens in de gaten dat het is begonnen. Je moet er goed op letten wat wel en wat niet op een concertpodium werkt,’ onderstreept Van Nes. ‘John Williams blijft door zijn klassieke aanpak het schoolvoorbeeld. Prachtig hoe hij thema’s opbouwt en laat terugkomen. Het thema van Darth Vader uit Star Wars bestaat uit een krachtige militaire frase. Tijdens zijn sterfscène laat hij dit pompeuze thema heel klein en zachtmoedig doorschemeren in de harp. Echt vakwerk.’

Luisterrijke filmzomer

In Nederland staan de komende maanden veel filmmuziekconcerten op stapel. Een greep uit het aanbod:

  • Jonny Greenwood: There Will Be Blood, Nederlands Filmorkest olv Pieter van Nes, ZIMIHC theater Zuilen Utrecht (6 juli)
  • John Williams: Star Wars: The Empire Strikes Back, Residentie Orkest olv Dirk Brossé, Concertgebouw Amsterdam (11 t/m 14 juli)
  • Yann Tiersen (Franse filmcomponist van onder meer Amélie), Paleis Soestdijk, Royal Park (13 juli)
  • Film- en tv-klassiekers (met onder meer Game of Thrones en House of Cards), Noord Nederlands Orkest olv Arjan Tien, Concertgebouw Amsterdam (25 augustus)
  • The World of Hans Zimmer, a Symphonic Celebration, Ziggo Dome, Amsterdam (11 november)

Meer over filmmuziek