Choreografie voor seksscènes

HBO ging er als eerste mee werken. Dat is pas twee jaar geleden, en nu is de aanwezigheid van een intimiteitscoördinator standaard bij HBO. Ook Netflix en de BBC werken er mee. Het begon allemaal met Emily Meade, die pornoster Lori speelt in de HBO-serie The Deuce, over de opkomst van de porno-industrie. ‘Als er kinderen of dieren in een scène zitten, komt er altijd iemand naar de set die hen beschermt en hun scènes begeleidt,’ zegt Meade in een interview op de site van HBO. ‘Maar als het gaat om seks, een van de kwetsbaarste aangelegenheden voor acteurs, dan is er geen systeem.’ Kon er niet iemand komen om te zorgen dat alles volgens de regels zou gaan en de acteurs zich veilig zouden voelen? HBO stemde toe en benaderde Intimacy Directors International (IDI), een voortrekker op dit gebied, dat coördinatoren opleidt en aanbiedt. Het was zo’n succes dat HBO kort daarna bekendmaakte voortaan bij alle series die het produceert zo’n specialist in huis te halen. Netflix volgde, voor het eerst bij de opnames van de populaire serie Sex Education (2019). Daar kwam de Britse Ita O’Brien aan boord.

Het werk van een intimiteitscoördinator lijkt wel wat op dat van een choreograaf of een stuntcoördinator: zoals gevechtsscènes minutieus worden uitgeschreven om vervolgens droog getimed en gerepeteerd te worden, zo doet O’Brien dat met scènes die intimiteit of naakt bevatten. Bij Sex Education-actrice Emma Mackey was de opluchting groot na haar komst. ‘Ita is iets tussen een mum en een go-between. Ze maakte een echte choreografie voor seksscènes. We timeden het: doe dit zeven seconden, doe dat. Het haalt de angel eruit, het debunkt, de drempelvrees verdwijnt.’

Een moederende waakhond, om misstanden te voorkomen en ongemak weg te nemen bij zowel acteurs als actrices. Maar toch in de eerste plaats bij actrices. Dat het concept zo met open armen wordt ontvangen bij grote producenten heeft alles te maken met #MeToo. Het aan boord halen van een intimiteitscoördinator is een van de weinige praktische, concrete middelen die de zwaar in verlegenheid gebrachte filmwereld kan inzetten, niet in de laatste plaats op zoek naar imagoherstel, maar ook om het gevoel van veiligheid daadwerkelijk te verbeteren.

Ita O’Brien werkte afgelopen vijf jaar aan best practices, vastgelegd in de Intimacy on Set Guidelines. Geen ellenlange verhandeling over wat allemaal niet mag, maar anderhalf A4'tje met veertien bondige bepalingen. Niet alleen over het filmen zelf, maar ook over het contract en de casting – want ook daar ligt misbruik op de loer, weten we sinds de affaire in eigen land rond Job Gosschalk. Bij castings geldt: geen naakt bij de allereerste ronde screentests en casting, tenzij van te voren duidelijk afgesproken, en alle naaktshots moeten worden vernietigd als de rol is gecast. En op de set: alle niet-noodzakelijke crew weg bij seksscènes, geef acteurs bij gesimuleerde seks toques en andere bescherming voor hun geslachtsdelen, en gebruik de juiste bewoordingen, geen pornotaal. In Angelsaksische landen is er volop belangstelling voor. Alleen al de afgelopen twee maanden gaf O’Brien workshops in Ierland, Schotland en Berlijn. En in Nederland?

Actrice Anna Drijver, bestuursvoorzitter van acteursbelangenvereniging Act, ziet de noodzaak niet zo. Volgens haar is het geen onderwerp van gesprek onder Nederlandse acteurs. ‘Niet bij mijn weten, althans. Ik denk dat het toch meer iets is voor de VS dan voor Nederland. In Nederland is er veel meer openheid omtrent naakt en seks, dat begint al met seksuele voorlichting op school. Onze hele filmgeschiedenis zit vol bloot – dat is een cliché geworden, maar het heeft ook wel iets moois dat het kan.’ Maar ook in een open klimaat kan het moeilijk zijn om grenzen aan te geven, geeft Drijver toe. ‘Er moet een sfeer van onderling vertrouwen zijn tussen regisseur en acteurs. Natuurlijk kan het gebeuren dat een regisseur tijdens de opnames ineens zegt dat hij of zij toch wil dat je je bh uitdoet. Dan moet je assertief zijn, en als je dat niet durft is dat niet oké. Maar dan is er sowieso geen fijne band. In zo’n geval zou je misschien een intimiteitscoördinator kunnen inschakelen.’

Daar wordt aan gewerkt. De Nederlandse Beroepsvereniging van Film- en Televisiemakers is in gesprek met het eerdergenoemde Intimacy Directors International. Woordvoerder Ron Toekook: ‘IDI biedt twee diensten aan waarvan we gebruik willen maken: een trainingsprogramma voor Nederlandse intimiteitscoördinatoren, en cursussen voor awareness op gebied van naaktheid en intimiteit voor de filmwereld.’ Volgens Toekook is een intimiteitscoördinator zeker geen overbodige luxe. Ook in Nederland niet. Al is er wel weerstand. ‘Regisseurs gaan al snel met de hakken in het zand omdat ze niet gediend zijn van iemand die zich ermee bemoeit,’ zegt Toekook. ‘Bij stunts willen ze wel iemand die hen helpt, en bij intimiteit zou dat dan niet nodig zijn. Terwijl dat evenzeer risico’s in zich draagt. Er is altijd sprake van een machtsverhouding tussen de regisseur en de acteurs, en dan is nee zeggen lastig, zeker onder de druk op de set. Het is al snel van ach, doe nog even dit, of dat. Als een actrice dan bezwaar maakt, zie je de ogen van de crew al wegdraaien. Het wordt al gauw weggezet als kinderachtig, aanstellerij.’

Anna Drijver reageert positief: ‘De communicatie tussen regisseur en acteurs moet optimaal zijn. Als een cursus daaraan kan bijdragen dan is dat heel waardevol.’ De eerste cursussen starten in mei van dit jaar.