Benedict Cumberbatch speelt de titelrol in Patrick Melrose, een vijfdelige karakterstudie van een getraumatiseerde upperclassjongen met een drugsverslaving.

‘Ik kan met pensioen,’ grapte Benedict Cumberbatch begin dit jaar tegen een aantal televisierecensenten. Hoewel de acteur (bekend van onder andere Sherlock, The Imitation Game en recent Dr. Strange) in interviews vaak aangaf er geen bucketlist op na te houden, maakte hij voor twee rollen een uitzondering. Shakespeares Hamlet en Patrick Melrose, de hoofdpersoon uit de succesvolle semiautobiografische romans van journalist en schrijver Edward St. Aubyn, bleken stiekem toch op zijn verlanglijstje te staan.

De Deense prins streepte Cumberbatch drie jaar geleden af op het podium van het Londense Barbican Theatre, en de andere rol heeft hij inmiddels ook bijgeschreven op zijn cv. Deze week start bij de VPRO Patrick Melrose, een vijfdelige miniserie over het turbulente leven van het titelpersonage. ‘Turbulent’ is in dit geval misschien nog wat eufemistisch uitgedrukt.

We leren Patrick Melrose namelijk kennen op het moment dat hij telefonisch te horen krijgt dat zijn vader is overleden. Hoewel de twintiger zelden verlegen zit om een snedige opmerking – Patrick is de overtreffende trap van high society – valt hij nu stil en kan hij zich nog maar met moeite uitdrukken. Een langzame beweging van de camera maakt echter duidelijk dat Patrick niet op zoek is naar woorden, maar naar een heroïnespuit die op de grond is gerold. Dit heerschap is drugsverslaafd en niet zo’n beetje ook: als heroïne niet voldoet, zoekt Patrick zijn heil in alcohol, cocaïne of iets in pilvorm.

Na de dood van zijn vader besluit Patrick het roer om te gooien, maar nog voordat hij in het vliegtuig naar New York is gestapt – waar het stoffelijk overschot van zijn vader zich bevindt – heeft hij al gezondigd. In de Big Apple gaat hij vervolgens op dezelfde voet verder: in de eerste aflevering is Patrick slechts sporadisch niet onder de invloed van een of ander middel. Als een wervelwind raast hij door de scènes, terwijl de stemmen die hij in zijn hoofd hoort steeds manischer worden.

In Patrick Melrose wordt de Britse upper class op een uitzonderlijke manier ontleed

Benedict Cumberbatch en Jessica Raine in Patrick Melrose

Suïcidaal

Niet dat Patrick Melrose één lange Trainspotting-trip is. Veel interessanter dan Patricks drugsgebruik is natuurlijk de oorzaak daarvan, en in elke aflevering staat een kantelpunt in Patricks leven centraal. Zo keren we in de tweede aflevering terug naar Patricks jeugd, en zien we hoe zijn vader – David, een monsterlijke tiran gespeeld door Hugo Weaving – hem verbaal en fysiek mishandelt. Hoever dit precies gaat, krijgen we (gelukkig) niet te zien, maar de ernst van de situatie zal geen enkele kijker ontgaan.

Het leed wordt nog eens versterkt wanneer Patrick erachter komt dat hij niet op zijn moeder, Eleanor (Jennifer Jason Leigh), kan of hoeft te rekenen; zij is zeer egoïstisch en blinkt uit in ontkennen en wegkijken. En nee, in de daaropvolgende afleveringen krijgt Patrick het niet makkelijker.

Dit verklaart ook de aantrekkingskracht van Patrick Melrose op Cumberbatch en andere fans van Edward St. Aubyns romancyclus. Of, zoals de acteur (tevens een van de producenten) het zelf verwoordde in promotiemateriaal voor de serie: ‘Patrick is wanhopig bezig zijn vreselijke jeugd zo ver mogelijk achter zich te laten en schiet daarbij alle kanten op. Hij is verslaafd en suïcidaal, maar tegelijkertijd ook ongelofelijk grappig en briljant. Een uniek personage: eerst slachtoffer, later overlever. Je ziet hem als angstige, zelfdestructieve twintiger, maar ook als nuchtere dertiger, als echtgenoot, als vader en uiteindelijk als wees. Een canvas waar je alles op kwijt kunt.’

Worsteling

De rol zit Cumberbatch als gegoten. Niet verwonderlijk, aangezien de acteur zijn naam de afgelopen jaren gevestigd heeft met hooghartige, kakkineuze types die altijd worstelen met ingewikkelde familieverhoudingen en/of verslavingsproblemen. Zie onder meer de eerdergenoemde Hamlet, maar ook zijn doorbraakrol als Sherlock Holmes en zijn interpretaties van Alan Turing (The Imitation Game) en superheld Dr. Strange zijn in zekere zin op hetzelfde recept gebaseerd. Cumberbatch is genadeloos gevat, maar tegelijkertijd ook enigmatisch en kwetsbaar. Deren doet dit hem (nog) niet, vooral omdat Cumberbatch in Patrick Melrose opnieuw weet uit te blinken.

Daarnaast is de serie niet louter een onemanshow. Afgezien van een karakterstudie is Patrick Melrose namelijk ook een serie waarin de Britse upper class wordt ontleed, en dit gebeurt op een uitzonderlijke manier. Zoals altijd is de gegoede burgerij gevat, maar ook tragisch met een donker­komisch randje en uitermate kil. Zelf is Cumberbatch ook niet onbekend met elitaire internaten en luxe gala’s. ‘Het is een fascinerend milieu: afstandelijk, doordrenkt van cynisme en ironie. Ik herinner me dat mijn oma – overigens een zorg­zame, vriendelijke vrouw, dus niets ten ­nadele van haar – eens opmerkte: “Oh, wat oninteressant, laten we het daar niet over hebben, darling. Dit is zo saai.” Alles moest zo luchtig mogelijk zijn, liefst zonder emoties. Deze serie snijdt als een scalpel door de vreselijke conventies uit de oude wereld, dwars door de houding die zo kenmerkend is voor de top van de hoogste klasse. Daar heeft men de meest bizarre ideeën over eigendom en weelde, maar dit verhaal gaat over wat echte weelde is: liefde, en hoe zij kan overwinnen. Al is het wel een hele worsteling om op dat punt terecht te komen.’

Meer over Patrick Melrose en Benedict Cumberbatch