Splinternieuwe gezichten

Een van vorm veranderend, vloeibaar lijkend gezicht siert de titelsequentie van John Frankenheimers beklemmende psychothriller Seconds (1966). In de voortreffelijke film laat een bankier van middelbare leeftijd (John Randolph) zich door middel van plastische chirurgie een nieuw, jonger, knapper gezicht aanmeten, dat van steracteur Rock Hudson. Daarbij wordt een nieuw leven geleverd, als succesvol kunstschilder. Het verlokkelijke aanbod is afkomstig van een mysterieus bedrijf, waaraan de man geen weerstand weet te bieden. Vervormende prisma’s en ongebruikelijke camerahoeken maken de desoriëntatie invoelbaar die de man rond zijn wedergeboorte ervaart.

Een nieuw gezicht voor een nieuw leven. Sinds de medische wetenschap de mogelijkheid tot het aanmeten van een nieuw uiterlijk biedt, lijkt de belofte dat daarmee de problemen die het oude gezicht aankleven aan de kant kunnen worden geschoven. Als het gezicht in de spiegel je niet aanstaat, ruil je het in voor een aanlokkelijker beeld.

Dat oude demonen zich niet zo makkelijk laten afschudden, leert de Franse psychohorrorfilm Les yeux sans visage (1960). Daarin werkt een chirurg naarstig aan de reconstructie van het gezicht van zijn jongvolwassen dochter, dat onherkenbaar is verminkt bij een door hem veroorzaakt auto-ongeluk. Om zijn fout te herstellen en haar een nieuwe identiteit te verschaffen, laat hij haar eerst officieel doodverklaren en begraven. Wat om een tweede slachtoffer vraagt. Ondertussen wacht zijn dochter – aanvankelijk de onschuld zelve – opgesloten in zijn landhuis, achter een uitdrukkingsloos masker in een geïsoleerde tussenwereld op een nieuw gezicht. Naarmate dat na ettelijke mislukte experimenten langer op zich laat wachten, eisen de zich opstapelende leugens en oningeloste beloften van haar vader echter hun tol. Maar zelfs als de operatie slaagt, heeft het nieuwe gezicht – zodra dat het licht ziet – een verleden.

Zoals in de Bogie-en-Bacall-noir Dark Passage (1947), waarin een ontsnapte, ten onrechte veroordeelde moordenaar zijn gezicht voor een zacht prijsje laat herscheppen door een uit zijn beroepsgroep gegooide arts. Voordat de ontsnapte gevangene onder een nieuwe naam aan zijn nieuwe leven begint, wil hij eerst zijn oude naam zuiveren en uitvinden wie hem de moord op z’n vrouw in de schoenen schoof.

Waar het gaat over de wens op een andere identiteit zijn vragen over leven en dood, waarheid en leugen nooit ver weg. Wie de leugen accepteert, is al dood, betogen zowel Les yeux sans visage als Seconds. In Dark Passage moet de leugen eerst worden opgehelderd voor er ruimte komt voor een nieuwe waarheid. Tegen de tijd dat Rock Hudson in Seconds ontdekt in welke leugen hij gevangen zit en weet hoe hij daaraan kan onsnappen, blijkt hij zijn ziel al lang te hebben verkocht.

Net als in Seconds is het in Faces (1968) van John Cassavetes een kredietverlener die z’n ingedutte leven zat is en op zoek gaat naar een fris gezicht om tegenaan te kijken, in dit geval dat van een nieuwe vriendin (Gena Rowlands). ‘Ik ben slechts een matig succes in een saai beroep en ik wil opnieuw beginnen,’ zegt hij om aan te geven dat hij haar wel ziet zitten. Ondertussen speelt callgirl Rowlands tegen betaling de rol van de door hem gewenste vrolijke meid, terwijl ze in de keuken, als hij niet kijkt, een traantje wegpinkt. Haar ware gezicht wil hij helemaal niet leren kennen; ook hij laat zich liever verblinden door een zelf gecreëerd waanbeeld.

Michael Winterbottom betoogt in psychothriller Face of an Angel (2014) dat een bevallig gezicht slechts afleidt van de essentie. In die film reist een filmregisseur wiens vrouw is vreemdgegaan naar Italië om het proces te volgen tegen een knappe Amerikaanse studente die ervan wordt verdacht haar Britse kamergenote te hebben vermoord. Een journalist die de rechtszaak verslaat merkt op hoe het engelachtige gezicht van de verdachte iedereen in zijn greep houdt ‘als een filmster: een blanco canvas waarop we onze fantasieën projecteren.’ De filmregisseur laat daarop zijn filmproject los om zijn privéleven te redden. De knappe jongedame die in zijn Italiaanse bed is beland, raakt hij niet aan. Hij kijkt dwars door het verleidelijke plaatje, naar zijn zich daarachter verschuilende ziel en de ongemakkelijke waarheid die om bespiegeling vraagt. Terug dus naar huis om zijn oude leven en de bijbehorende spoken onder ogen te zien. Een nieuw gezicht lost de oude problemen niet op.

Face Value in KINO en LAB 111

Dark Passage (3 en 7 april in KINO, 5 april en 14 april in LAB 111)
Les yeux sans visage (10 en 14 april in KINO, 7 en 19 april in LAB 111)
Seconds (17 en 21 april in KINO, 12 en 23 april in LAB 111)
Face/Off (24 en 28 april in KINO, 21 en 26 april in LAB 111)
Le piel que habito (1 en 5 mei in KINO, 16 en 28 april in LAB 111)