IFFR wijdt een programma aan ‘gender fluidity’:
een populaire definitie van seksualiteit die lak heeft aan labels. ‘Ik ben geen man, ik ben geen vrouw. Ik ben Ruby.’

Toen actrice Glenn Close zichzelf als man in de ogen keek, kwamen de tranen los. Met dank aan enkele lichte aanpassingen aan haar neus, oren en kaaklijn werd ze in 2012 getransformeerd tot Albert Nobbs, een vrouw die in 19de-eeuws Ierland overleeft door zich voor te doen als man. Close zei in een interview met de Britse krant The Telegraph destijds: ‘Ik was altijd bang dat mijn bekende gezicht voor deze rol een last zou zijn, maar nadat ik was opgemaakt en in de spiegel keek, was ik het niet meer. Daar zat dat vreemde wezen en ik begon te huilen.’

Op het komende IFFR krijgt de bezoeker op vergelijkbare wijze de kans om in de spiegel te kijken en in een ander lichaam te worden herboren. In de Gender Swap Machine krijgen twee personen van verschillende seksen een Occulus Rift 3D-bril op, die ze in virtual reality laat ervaren hoe het is om in elkaars lijf te zitten. Het festival wijdt ook een breed opgezet (film)programma, getiteld gender. net, aan deze ‘gender fluidity’ – een flexibele opvatting van aan seksualiteit toegeschreven labels en gedrag die ruimte biedt aan variatie. Desnoods van dag tot dag. Een anti-dogmatische benadering die in de hedendaagse jeugd- en beeldcultuur volop in de belangstelling staat.

Keurslijf
In de modewereld bepalen androgynie en crossdressing al twee seizoenen de agenda bij zowel de vrouwen- als mannenmode. In de popmuziek zegt de genderflexibele, biseksuele Miley Cyrus (‘Wrecking Ball’) zich te identificeren als vrouw noch man. Meiden moedigen elkaar online aan om te delen wie hun nieuwste ‘girl crush’ is. De 10-jarig Julia, ‘een stoer meisje uit Amsterdam,’ oogstte veel bijval toen ze de Hema een mail stuurde met het verzoek om eens wat robuusters op de plank te leggen dan de geijkte roze onderbroekjes met hartjes . Actrice Laverne Cox – bekend van de populaire vrouwengevangenis-serie Orange is the New Black – haalde in 2014 als eerste transgender de cover van Time Magazine.

Dit seizoen verscheen in dezelfde serie Ruby Rose, een stevig betatoeëerde tomboy met kort kapsel, make-up en een voorkeur voor vrouwen . Geboren als hermafrodiet, oftewel interseksueel, getuigt ze in interviews (en een online filmpje getiteld ‘Break Free’) van de ontoereikendheid van classificaties: ‘Ik ben geen man, ik ben geen vrouw. Ik ben Ruby.’ In feite een pleidooi voor de waardering van de complexiteit van elke unieke persoonlijkheid.

In discussies over interseksualiteit en transgender gaat het niet langer om het afwijkende individu dat moet kiezen uit twee opties, maar over wat er mis is met een maatschappij die mensen in een keurslijf dwingt. Facebookgebruikers kunnen sinds een jaar uit meer dan vijftig gender-opties kiezen, waaronder intersex, androgyn, bigender, agender, pangender, two-spirit, anders, neutraal, of geen. In Duitsland is het sinds anderhalf jaar, als eerste land in Europa, mogelijk om baby’s geslachtloos te registreren.

Stereotyperingen
In de filmgeschiedenis stikt het sinds de vroegste jaren al van de personages die op het witte doek een fantasievollere identiteit belichamen dan het dagelijks leven toestaat. Van de opstandige jongedame in Ernst Lubitsch’ Ich möchte kein Mann sein (1918) tot Eddy Redmayne als transvrouw in The Danish Girl (2015). Maar ook in films die niet op de verschillen inzoomen, zit sinds kort weer wat beweging in de stereotyperingen. Vrouwen rukken op als vechtersbazen (Emily Blunt in Edge of Tomorrow, Charlize Theron in Mad Max: Fury Road) terwijl stoere mannen blijken te kunnen huilen (Nicolas Cage in Joe , Tom Hardy in Locke).

In de najaar 2014 gestarte Amazon- serie Transparent, laat een 71-jarige patriarch zijn volwassen kinderen weten voortaan als vrouw door het leven te gaan. Iederéén is er ‘anders’ en koestert wel een of ander verlangen dat taboe is. Iedereen komt er uit de kast, transformeert, wordt herboren, keer op keer op keer.

Close zei destijds over het onzichtbare leven van de in zijn gefingeerde identiteit verstrikte butler Alfred Nobbs: ‘Mensen denken dat het over geslacht gaat, maar het gaat over overleven en de menselijke behoefte je veilig te kunnen voelen. Iedereen heeft geheimen; het is slechts de omvang en duur van het geheim dat varieert.’

De ‘Gender Swap Machine’ is tijdens IFFR te bezichtigen in Het Nieuwe Instituut met performances bij de installatie op donderdagavond 28 januari en zondagmiddag 31 januari.