De Titelrol

Actor *)
Moet het in sterrenstatus tegenwoordig nogal eens afleggen tegen voetballers of andere sporthelden, maar van iedereen die aan een film meewerkt is de hoofdrolspeler (of –speelster) al vanaf het begin van de cinema de onbetwiste ster. Regisseurs zijn misschien de helden van de liefhebber, filmsterren zijn de helden van het grote publiek. Objectief is onmogelijk vast te stellen wie de beste acteur en actrice aller tijden zijn, maar als je het de leden van de Academy zou vragen, dan maken bij de mannen Spencer Tracy en Laurence Olivier (ieder negen Oscarnominaties), en bij de vrouwen Katharine Hepburn (twaalf nominaties, vier keer winst) een goede kans.
Quizvraag: Wat was de best betalende rol? Antwoord: Keanu Reeves in delen 2 en 3 van The Matrix. Goed voor 185 miljoen (!) dollar (20 miljoen gegarandeerd, plus 15% van de winst).

Alan Smithee
Kom je onder het kopje ‘director’ deze naam tegen dan was de regisseur zo ontevreden over de manier waarop de filmstudio met zijn film is omgesprongen ( nieuw einde, voice over toegevoegd, etc) dat hij zijn naam er niet langer aan wilde verbinden. Enter: Alan Smithee. Deze alias duikt meestal op in trieste werkjes als Bloodsucking Pharaohs in Pittsburg of Irish Republican Zombie, maar een enkele keer ook bij een film van een belangrijke regisseur. Zo was David Lynch zo ongelukkig met de extra scènes die in de langere tv- versie van zijn ruimte-epos Dune werden gemonteerd, dat hij eiste dat zijn naam op de titelrol werd vervangen door Alan Smithee.
De betekenis van de naam was lange tijd publiek geheim, tot de film An Alan Smithee Film: Burn, Hollywood Burn uit 1997. Deze film – over een regisseur die zijn naam van een film wil halen, maar zelf Alan Smithee heet – was zo verschrikkelijk slecht, dat ook de regisseur van die film, Arthur Hiller, zijn naam van de titelrol liet halen.

Art director
Was tot de jaren vijftig de titel van de baas van de art department van een film, maar de baas van de afdeling die verantwoordelijk is voor de complete ‘look’ van een film wordt tegenwoordig production designer genoemd. De art director is nummer twee, en houdt zich vooral bezig met administratieve zaken.

Assistant director
Je moet ergens beginnen, en ook de allergrootste regisseurs (onder wie Fellini, Hitchcock en Scorsese) zijn vaak begonnen als regie-assistent. De assistent doet de K-klusjes voor de regisseur: houdt bij of de opnamen op schema liggen, zorgt dat de acteurs op tijd op de set aanwezig zijn, en houdt de logistiek in de gaten.

*) Omdat Engels de voertaal is in de filmwereld is er voor gekozen om voor deze serie uit te gaan van de Engelse namen op de titelrol.

Background artist
Voor de komst van de computer werden hele werelden bij elkaar geschilderd. En niet alleen voor tekenfilms. Ook de avonturen in sandalenfilms als Spartacus en Quo Vadis? speelden zich vaak af tegen een geschilderde achtergrond . Goed kijken naar de wolken, als die niet bewegen is het decor geschilderd. Ook bekend als matte artist.

Best boy
Intrigerende naam van een tamelijk saai beroep. De best boy is de assistent van de gaffer (chef licht) of key grip (chef apparatuur) op de set. Ook vrouwen in dit beroep worden nog steeds aangeduid als best boy. Op de titelrol van de komedie Naked Gun werd best boy gevolgd door het fictieve worst boy (Adolf Hitler).

Body double
Een body double komt pas in beeld als wordt ingezoomd op het lichaam van een acteur of, veel vaker, actrice. Is de acteur (of regisseur) niet tevreden over borsten of billen, dan kan worden uitgeweken naar een body double met wel de gewenste afmetingen en proporties. Ook als de bewegingen van de acteur te houterig zijn wordt uitgeweken naar een body double. Zo werd vrijwel geen enkele dansscène in de jaren tachtig-dansfilm Flashdance gedaan door actrice Jennifer Beals. Drie danseressen én een man (genaamd Crazy Legs) waren verantwoordelijk voor haar dansscènes in de film.

Boom operator
Een boom microphone is een microfoon aan het einde van een stok, en wat doet de boom operator? Precies, die hengelt de stok in de buurt van de acteurs, zodat we hun stemmen beter kunnen horen. Het liefst buiten beeld, maar een enkele keer gaat het mis, en letten ze ook in de montage niet op , en dan zweeft er boven in het frame hinderlijk een microfoon in beeld.

Cast
Alle acteurs die aan een film hebben meegewerkt komen uiteindelijk te staan onder het kopje cast. Om opspelende ego’s voor te zijn worden de acteurs soms alfabetisch vermeld, en soms ‘in order of appearance ’, maar meestal geldt: de belangrijkste acteur/actrice staat bovenaan.

Casting director
Zoals iedere regisseur zal beamen is het succes van de regie in hoge mate afhankelijk van het kiezen van de juiste cast. Hoeveel precies, dat hang af van de regisseur. John Frankenheimer kwam in interviews uit op 65 %, Sam Peckinpah op 70% en Federico Fellini en Woody Allen, toch niet de minsten, zelfs op 90%.
En dat de juiste acteurs auditie komen doen is de taak van de casting director.

Caterer
Op een lege maag kan je niet werken, dus ook de caterer , degene die het eten verzorgt, krijgt zijn eigen plek op de titelrol.

Choreographer
Zo heel veel musicals maken ze niet meer, maar denk terug aan de klassiekers met Fred Astaire en Gene Kelly, en je begrijpt dat de choreograaf van een film soms belangrijker kan zijn dan de regisseur. En heel soms wordt een choreograaf regisseur. Zoals Bob Fosse, die een handvol serieuze films maakte (oa Cabaret, Lenny, en All That Jazz). Met zang en dans als centrale thema’s, dat wel.

Cinematographer
Beetje dure naam voor de cameraman. Nu heeft een film vele cameralieden (er wordt vaak met meerdere camera’s tegelijk gefilmd), maar er kan er maar een de baas zijn, en dat is de Director of Photography, op de set vaak DoP of DP genaamd.

Clapper-loader
Is de tweede assistent van de cameraman, en degene die voorafgaand aan een scène met de clapper slaat. Dat laatste is in deze digitale tijd niet meer echt nodig, maar gebeurt – vooral uit nostalgische overwegingen – nog vaak op de set van een film. Ook bekend als camera-loader.

Colorist
In strips degene die de zwartwit-tekeningen inkleurt, maar in film degene die, tegenwoordig vooral op de computer, de kleuren zo corrigeert dat ze precies bij de sfeer en toon van een film passen. Meer blauw is koeler, meer rood dramatischer en emotioneler, groen maakt fris en levendig, etc, etc.

Composer
Welke indruk zou de haai in Jaws zonder dreigend basloopje van componist John Williams hebben gemaakt, en hoe eng zou de douche-scène in Psycho zijn geweest zonder de snerpende violen van Bernard Herrmann? Al vroeg kregen filmmakers door dat muziek de emoties bij het zien van beelden kan versterken. Mits goed gebruikt – zoals in bovengenoemde gevallen – voegt muziek ook daadwerkelijk iets toe, maar helaas wordt muziek maar al te vaak ingezet om fletse beelden en een slechte spanningsopbouw te verdoezelen. Vandaar dat sommige makers – de discipelen van Lars von Trier en zijn Dogma 95-beweging, bijvoorbeeld, of Michael Haneke – er voor kiezen om helemaal geen muziek te gebruiken. Een erg rigide keuze, want stel je voor dat ook Sergio Leone daartoe besloten had in Once Upon a Time in the West…

Costume designer
De kostuumontwerper doet meer dan de juiste kleren uitzoeken, vaak ontwerpt hij kleren, die zo gemaakt worden dat ze de persoonlijkheid van de personages versterken. Dat de kopstuumontwerper van alle markten thuis moet zijn bewijst achtvoudig Oscarwinnares Edith Head, die de kostuums maakte voor uiteenlopende films als Notorious, All About Eve, War of the Worlds, The Ten Commandments en The Sting.

Crazy Credits
Naast de lange lijst met cast- en crewleden die op de aftiteling verschijnen, wordt de titelrol in komische films soms ook gebruikt om nog meer grappen te maken. Een van de eersten die de mogelijkheden van de titelrol zagen waren de leden van Monty Python. Zo lieten zij in Monty Python and the Holy Grail de film beginnen met de eindtitels , werd in Jabberwocky gewezen op het feit dat alle personages in de film geheel fictief zijn… op eentje na, en werden in The Meaning of Life alle vissen bedankt die aan de film hadden meegewerkt. Ook David Zucker en Jim Abrahams (van oa de Naked Gun- en Hot Shots- series) hebben iets met eindtitels. Een paar voorbeelden: Na clapper-loader volgen in Top Secret nog: clapper puller, puller clapper, clapper clapper, en flipper flapper; in Hot Shots Part Deux wordt de clue weggegeven van de thriller The Crying Game (‘She’s a guy!’); en aan het einde van de credits bij Hot Shots staat: ‘Als u was weggegaan toen de credits begonnen, was u nu al thuis geweest !’.

Dialect coach
Omdat ze in Hollywood – om ondertitels te vermijden – de buitenlandse personages nog steeds een vreemd brouwseltje van Engels en de taal uit het land van herkomst laten spreken, kan bij die films de dialect coach niet ontbreken. Iemand als Meryl Streep moet er heel wat versleten hebben. Zo sprak ze in haar films al Engels met een Pools accent ( Sophie’s Choice), met een Deens accent ( Out of Africa), en met een Australisch accent (‘That dingo’s got ma baibie!’ in A Cry in the Dark).

Director
De regisseur, numero uno, el chefe, de grote baas. Op de set, tenminste, en zelfs daar niet altijd. Want bij films met actiesterren als Steven Seagal bepaalt de ster wat er gebeurt. De regisseur is dan weinig meer dan zetbaas. Hoe anders is het met de regisseur die de titel filmauteur meekrijgt. Het lijkt wel of hij het gesammtkunstwerk, wat film toch is, helemaal in zijn eentje heeft gemaakt. En het moet gezegd, sommige regisseurs verdienen die titel ook wel. Want bij films van Hitchcock, Scorsese, Haneke, Fassbinder, Bergman, Fellini, etc (voornamen zijn bij deze regisseurs niet meer nodig) zie je gelijk wie de maker is.

Dolly grip
Als de grip een hulpje is, dan is de dolly grip het hulpje dat met de dolly ( kraanwagen met camera en/of regisseur) mag rijden.

Driver
De driver (=chauffeur) rijdt spulletjes van a naar b en behoeft eigenlijk geen nadere uitleg. Behalve dan dat de baas van de chauffeurs een nogal opvallende naam heeft. Hij wordt de transportation captain genoemd.

Editor
De montage is een van de belangrijkste schakels in het filmproces, hier kan alles verputst worden, en soms gered. Vaak kijkt de regisseur bij de montage mee over de schouder van de editor (niet zeggen: monteur, die repareert auto’s!), wat een sterke persoonlijke relatie vereist. De bekendste is die tussen Martin Scorsese en editor Thelma Schoonmaker (die al zijn films vanaf Raging Bull (1980) heeft gemonteerd). Schoonmaker, die drie Oscars won voor de montage in films van Scorsese, in een interview uit 1991 over het succes van de samenwerking: ‘Sommige editors kunnen heel boos worden als een regisseur over hun schouder meekijkt, want zo werd het vroeger nooit gedaan. Ik niet. Marty [Scorsese] vindt het fijn om de hele tijd te overleggen, en gaat daarna achterover zitten en leest wat, of kijkt naar wat ik aan het doen ben. Want uiteindelijk moet iemand knippen en plakken, daar heeft hij zelf geen zin in.’

Extra
Wordt (volgens Ricky Gervais in de briljante Britse comedyserie Extras) liever ‘ achtergrond acteur’ genoemd. Extra’s zijn de mensen die voorbij lopen in straatscènes, die wegrennen voor neerstortende meteorieten, etc, etc. Dialoog hebben ze niet, en goede extra’s vallen niet op. En toch kost het vrijwel nooit moeite om extra’s voor een film te krijgen, want de ideale extra voelt zich geen beeldvulling, maar, zoals gezegd, een acteur op de achtergrond.

Focus puller
Iedere huis tuin en keuken-camera doet het tegenwoordig automatisch, maar in de filmwereld zit er nog een mannetje aan de lens te draaien. Om de scherpte en scherpte-diepte in de gaten te houden. Ook wel B-cameraman genoemd.

Foley artist
De wereld van het diëten kent het Montignaccen en Sonja Bakkeren, de filmwereld kent de foley artist. Handelingen krijgen soms de naam van de bedenker, en geluidspionier Jack Foley (1891-1967) was zo handig in het creëren van geluiden met alledaagse voorwerpen, dat iedereen in Hollywood hem nadeed. Het geluid van de kettingen in Spartacus maakte hij met zijn sleutelbos; een achterstevoren afgespeelde boer werd het geluid van de motor in de komedie Pink Submarine, en Foley deed zelf de voetstappen van alle grote sterren (Marlon Brando schuifelend , Tony Curtis gehaast, etc). Omdat er tijdens de opnamen van alles mis kan gaan met het geluid, en omdat het geluid van sommige handelingen extra aandacht vereist, maakt ook nu nog vrijwel elke film gebruik van een foley artist.

Gaffer
Met best boy altijd de meest intrigerende naam op de titelrol. Maar net als bij best boy – die de assistent van de gaffer is – is het de naam van een tamelijk saaie baan. De gaffer is namelijk de baas van de afdeling elektriciteit, en verantwoordelijk voor het licht op de set. Wel heel belangrijk!

Greensman
Is er levend groen op de set nodig, dan is de aanschaffing, plaatsing en verzorging de verantwoordelijkheid van de greensman.

Hairstylist
Natuurlijk onmisbaar in kostuumfilms, maar misschien nog wel belangrijker in films met kale, of kort geknipte mannen. Want als je goed kan zien dat iemand een haarstukje draagt ( Theo Maassen in Amazones, Nicolas Cage in vrijwel alle films na 2000) wordt het wel heel moeilijk om diens personage nog serieus te nemen.

Key grip
De grip zorgt ervoor dat de apparaten op de set worden opgebouwd en weer netjes worden afgebroken. En de key grip is de baas van alle grips. Werkt nauw samen met de gaffer.

Layout artist
Voordat een acteur op een bepaalde manier door beeld rent, is dat eerst zorgvuldig voorbereid door de layout artist . Die zorgt ervoor dat elke scène van tevoren wordt doorgenomen, zodat er tijdens het draaien geen onverwachte zaken gebeuren.

Location manager
Soort strijkijzer. Strijkt alle problemen glad die zich kunnen voordoen als er op locatie wordt gefilmd. Denk, bijvoorbeeld, aan het regelen van toestemming van de plaatselijke autoriteiten. Is zelf, grappig genoeg, niet op locatie aanwezig, daar heeft hij de assistant location manager voor.

Location scout
Tegenwoordig komen adembenemende locaties steeds vaker uit de computer, maar wil je filmen op een bestaande plek, dan laat je die opsporen door de location scout. Degene die ooit aan regisseur John Ford doorgaf dat hij zijn westerns met John Wayne moest opnemen in Monument Valley, Utah/Arizona, verdient alsnog een standbeeld. Maar je kan in de zoektocht naar een juiste locatie ook doorschieten. Zoals regisseur Tarsem, die voor zijn fantasy-drama The Fall zo’n beetje alle continenten afreisde en uiteindelijk op 26 verschillende locaties in 18 landen filmde. Het eindresultaat mocht er overigens wel wezen.

Makeup
De makeup artist doet meer dan alleen rouge aanbrengen of lippen stiften. Hij zorgt ook dat eventuele wonden er geloofwaardig uitzien en dat protheses goed zitten. Dat laatste kan een monnikenwerkje zijn. Zo zat John Hurt, hoofdrolspeler in David Lynch’ The Elephant Man, iedere dag zeven uur in de stoel bij de make up artist voordat hij op de gruwelijk mismaakte ‘olifantenman’ uit de titel leek. En daarna nog acteren. Hurt ging om 5 uur ’s ochtends naar make up, had opnamen tussen twaalf en tien uur ’s avonds, en kreeg dan een dag rust, voordat het hele circus opnieuw begon. Lynch probeerde aanvankelijk zelf het olifantenmasker aan te brengen, maar kwam tot de conclusie dat hij daar niet toe in staat was. Dat was toch het werk van de professional, in dit geval ene Wally Schneidermann.

Modeler
Voor de opmars van de computer waren 3D modellen ook echt driedimensionaal. Hele steden en ruimteschepen werden met schaar, lijm en verf op schaal gemaakt en later zo gefilmd dat ze enorm leken ( bijvoorbeeld in de eerste Star Wars-films of Kubricks 2001: A Space Odyssey). Tegenwoordig worden de driedimensionale ruimte-objecten meestal gemaakt met software. Maar degene die dat doet, heet nog steeds de modeler.

Music supervisor
De music supervisor bedenkt niet alleen welke (bestaande) muziek het best bij de film past, hij regelt ook de rechten. Ook regisseurs bemoeien zich graag met de muziek die in hun films gedraaid wordt. Het grootste voorbeeld is Quentin Tarantino, die er bijna een sport van maakt om vergeten hitjes nieuw leven in de blazen in zijn films. Dat lukte met ‘Little Green Bag’ van de George Baker Selection in Reservoir Dogs (Tarantino wilde daar overigens eerst ‘Money’ van Pink Floyd gebruiken); en later met ‘Misirlou’ van de koning van de surf-gitaar Dick Dale in Pulp Fiction. Ook Martin Scorsese zoekt zelf de muziek bij zijn films, en dan vooral muziek van The Rolling Stones (met name het nummer ‘Gimme Shelter’, dat hij tot dusver gebruikte in drie films: Goodfellas, Casino, en The Departed). In 2008 maakte Scorsese de muziekdocumentaire Shine a Light over, inderdaad, The Rolling Stones.

Narrator
Iemand die in voice-over het verhaal vertelt . Kan een alwetende verteller zijn (die geen deel heeft aan het verhaal dat ie vertelt), maar ook een van de personages (Verbal Kint in The Usual Suspects, bijvoorbeeld, of Humbert Humbert in Lolita). Deze laatste categorie is per definitie onbetrouwbaar!

Post-production supervisor
Belangrijke schakel, want de pps is verantwoordelijk voor de complete post productie (alles wat er nog moet gebeuren na de opnamen). Werkt nauw samen met de regisseur en editor, en brengt verslag uit aan de producer of de studio. Hoeft dat niet allemaal in zijn eentje te doen, want krijgt bij al dat werk ondersteuning van de post- production co-ordinator.

Producer
Ach, de producer-kwestie: vrijwel onmogelijk om uit te leggen en nog moeilijker om te onthouden. Een producer komt op de titelrol verschillende keren voor, telkens voorzien van een ander voorvoegsel. De belangrijkste producer van een film is de producer (zonder voorvoegsel). Dat is degene die zorgt dat alle lichten bij het maken van een film op groen staan. Zoekt regisseurs bij scripts, suggereert acteurs (of legt ze vast), en regelt financiers. Verder tref je op de titelrol aan:
de associate-producer, die de producer een aantal, vooral administratieve taken uit handen neemt;
de executive- producer, die de baas van meerdere producers tegelijk is, en veel verder van de film af staat. Een enkele keer ook gebruikt voor een belangrijke financier van de film;
de co-producer, die zich vooral richt op de dagelijkse gang van zaken;
en de line-producer , die op locatie aanwezig is en op het budget let.

Production designer
Is verantwoordelijk voor de complete ‘look and feel’ van een film. Nederland heeft in Ben van Os een internationaal gevierde production designer. Van Os was onder andere verantwoordelijk voor de prachtige sets in de meeste films van Peter Greenaway en kreeg Oscarnominaties voor de kostuumfilms Orlando en Girl with a Pearl Earring. Andere, belangrijke production designers die met hun ontwerpen hele genres hebben beïnvloed zijn Lawrence G. Paull ( Blade Runner), Dante Ferretti (die zeven films maakte met Martin Scorsese, en vijf met zowel Fellini als Pasolini), en Stuart Craig (The Elephant Man en de Harry Potter-films).
   
Production illustrator
Maakt de storyboards (soort ‘strip’ van de film, bedoeld als houvast bij het draaien). Daarom ook bekend als storyboard artist. Bij goedkope producties zijn de storyboards soms schetsmatig getekend, maar omdat een storyboard ook de sfeer van een film moet weergeven, zijn ze bij big budget-producties vaak erg gedetailleerd. Storyboards behoren met de props (dingen die in een film gebruikt worden) en de kostuums tot de meest gewilde filmmemorabilia. Ze worden regelmatig geveild en worden ook af en toe aangeboden op eBay (reken op minstens 100 dollar per pagina).

Production manager
Het financiële geweten van de producer. Zorgt dat iedere afdeling binnen budget blijft.

Prompter
In goed Nederlands souffleur . Degene die de acteur zijn tekst toesist als hij het vergeten is. Vooral bekend uit het theater, maar ook op de set van een film vergeet een acteur wel eens zijn tekst. Zo moet de prompter bij de komedie Some Like It Hot, met Marilyn Monroe, overuren gedraaid hebben. Fameus is de scéne waarin Monroe ‘Where is the bourbon [=whiskey]’ moet zeggen. De actrice, op dat moment al een geestelijk wrak, kreeg de zinnen niet uit haar mond (Het werd: ‘Where is the whiskey? Where is the bottle? Where is the bonbon?). Na 59 vergeefse pogingen gaf regisseur Billy Wilder het op en liet de tekst later inspreken.

Property master
Is degene die verantwoordelijk is voor het kopen , verkrijgen of maken van de props, de dingen die op een set gebruikt worden door de acteurs. Props zijn een interessante bron van bijverdienste voor de studio’s geworden, want vrijwel alle grote Hollywoodstudio’s organiseren veilingen (via eBay) waarop spulletjes uit hun (succes)films worden aangeboden.

Puppeteer
Of je nou een dwerg bent die in C3PO of R2D2 (de robots in Star Wars) zit, of op afstand de haai in Jaws bestuurt, iedereen die een ‘ pop’ laat bewegen is een puppeteer.

Rigger
Alleen liefhebbers van bergbeklimmen en ‘ thrillseekers’ worden rigger. De rigger hangt namelijk de lampen op die nodig zijn om sets te belichten. Vaak hoog en op gevaarlijke plekken, en er is altijd haast bij. Zekeren wordt daarom nogal eens achterwege gelaten, en het aantal sterfgevallen onder riggers is dan ook opvallend hoog.

Sabre artist
Gevonden op de site van Industrial Light & Magic (ILM), de club die verantwoordelijk was voor de speciale effecten in de Star Wars-films: Een advertentie voor sabre artist. Werkomschrijving: ‘Maakt visuele effecten aan de hand van Inferno software, en de software van ILM.’ Kortom, iemand die kan toveren met software.

Screenwriter
Hier zou het eigenlijk allemaal moeten beginnen; in het hoofd van de schrijver . Waren laatst 100 dagen in staking, omdat ze hun werk veel belangrijker vinden dan wat de producenten wilden betalen. En ze kregen hun zin (en een deel van de dvd-opbrengsten).
Volgens scriptgoeroe Robert McKee moet een scenario aan bepaalde eisen voldoen. In Adaptation, een parodie over het schrijverschap in Hollywood, verklapt McKee in een cameo zelf het geheim van een ‘goed’ scenario: ‘Het draait allemaal om de laatste acte van een film. Als je je publiek dan weet in te pakken heb je een hit. Onderweg kunnen wat foutjes zitten, hobbels, maar pak ze in aan het einde en je hebt een hit. Vindt dat einde, maar speel niet vals, en kom nooit aanzetten met een deus ex machina. De personages moeten veranderen, en de verandering moet uit hun zelf komen. Doe dat, en er kan niets misgaan.’ Waarvan akte.

Script doctor
Veel scenarioschrijvers verdienen bij als ‘script doctor’, in welke hoedanigheid ze scripts van anderen verbeteren, aanpassen, opleuken, etc. Je vindt ze overigens nooit op de titelrol, want de studio wil natuurlijk niet de suggestie wekken dat er überhaupt aan het script gedokterd diende te worden. Beroemde regisseurs als David Mamet en John Sayles financieren hun films met het geld dat ze verdienden met script doctoring. De beroemdste script doctor uit de film geschiedenis Ben Hecht, die stiekem meeschreef aan films als Stagecoach, Gone with the Wind en Mutiny on the Bounty, voelde zich bovenal toneelschrijver, en had – ondanks twee Oscars en zes nominaties – weinig op met Hollywood. ‘De eerbied die ze in Hollywood hebben voor schrijvers, is net zo veel waard als papieren handboeien.’

Script supervisor
Vroeger hield een ‘script girl’ bij of er tijdens de opnamen geen fouten werden gemaakt in de continuïteit (glas is eerst bijna leeg, daarna halfvol, etc), maar script girl is seksistisch, net als continuity clerk (de mannelijke variant), en nu heet iedereen die goed oplet dat er tijdens het draaien geen hinderlijke fouten worden gemaakt, script supervisor.

Second assistant director
De assistent van de assistent regisseur. Onder andere verantwoordelijk voor de bewegingen van de cast en het voorbereiden van de call sheets (lijst met welke acteurs wanneer in welke scènes moeten spelen).

Second second assistant director
De assistent van de assistent van de assistent. Hij bestaat echt! Houdt zich vooral bezig met de extra’s.

Second unit
Crew die verantwoordelijk is voor de opnamen van minder belangrijke zaken als menigten en landschappen.

Set decorator
Verantwoordelijk voor alles wat er binnen of buiten op een set te zien is aan spullen.

Set designer
Degene die de ideeën van de production designer omzet, en een set bouwt waar in gewerkt kan worden.

Set dresser
Iemand die de spullen daar neer zet waar de set decorator ze wil hebben.

Sound designer
Bedenkt op conceptueel niveau de soundtrack van een film (al het geluid, behalve de muziek). Volgens regisseur Roland Emmerich ( Godzilla, The Day After Tormorrow) is ‘geluid in een thriller bijna nog belangrijker dan het beeld’. En de Indiase regisseur Pan Nalin zei ooit in de VPRO Gids over het gebruik van geluid in zijn bekroonde boeddhistische film Samsara: ‘Na iedere opnamedag gingen we met de bandrecorder op zoek naar nieuwe geluiden, want niets in Ladakh klinkt als in het westen. We namen geluiden op van stromend water, kwetterende vogels en het waaien van de wind. We hadden uiteindelijk wel zo’n 200 verschillende soorten wind. In het klooster waait een koude, harde wind, terwijl beneden in het dorp de wind warm en sensueel blaast. De geluiden moeten de actie en personages ondersteunen. Elke keer als [het hoofdpersonage] Pema opkomt, klinkt dezelfde wind.’

Special effects
Al sinds George Méliès’ Reis naar de maan (1902) spelen special effects een belangrijke rol in de cinema. Of het nou de stop motion effecten zijn in de monsterfilm King Kong uit 1933, of de digitale effecten in Peter Jacksons remake uit 2005. Er is overigens wel een verschil tussen de beide King Kong-films. Want zijn de effecten in de zwart wit-versie nog heuse special effects, de digitale effecten in Jacksons big budget-remake heten visual effects , omdat ze pas in de post-productie tot stand zijn gekomen.

Stand-in
Niet verwarren met body double. De stand in is namelijk nooit te zien in de film. Hij of zij wordt alleen gebruikt in de voorbereiding op een scène (bijvoorbeeld bij het uitlichten). Lijkt daarom qua lengte en uiterlijk op de te vervangen ster en kan zo nog leuk zakcentje verdienen met allerhande optredens als look-alike van de ster. Misschien zelfs nog beter dan de ster zelf, want fameus is het verhaal van komiek Charlie Chaplin, die ooit aan een Chaplin look-alike competitie meedeed, en eindigde als derde.

Still photographer
Fotograaf op de set, die foto’s maakt die later gebruikt kunnen worden bij de promotie van een film. Is netjes in dienst van het filmbedrijf, dus niet behandelen als paparazzi.

Stunt co-ordinator
Verzint en coördineert de stunts in een film. De beste stunts in de beginjaren van Hollywood werden verzonnen door Yakima Canutt, die onder andere verantwoordelijk was voor de beroemde, 11 minuten durende wagenrace in de spektakelfilm Ben-Hur. Dat je als stuntcoördinator oud kan worden heeft de nu 70- jarige Nederlander Hammy de Beukelaar bewezen. Hammy verzorgde tussen 1956 en 1994 de stunts in honderden Nederlandse en internationale films. Zoon Willem heeft het stokje inmiddels overgenomen.

Stunt double
Sterren als Alain Delon, Jean-Paul Belmondo, Jackie Chan en Tom Cruise doen of deden het liefst hun eigen stunts, maar het merendeel van de acteurs laat de stunts, al dan niet op uitdrukkelijke wens van de studio, door getrainde stuntmensen doen. De hierboven genoemde Yakima Canutt , bijvoorbeeld, was de vaste stunt double (en goede vriend) van westernster John Wayne.

Swing gang
Niet verwarren met swingers, een swing gang is de groep mensen die een set opbouwen en later weer afbreken.

Titleist
Spreek uit: taitel-ist. Zo wordt de maker van de openingssequentie van een film genoemd, als dat tenminste iemand anders is dan de regisseur. Niet iedere film heeft namelijk een aparte openingssequentie. Beroemde openingssequenties zijn de Pink Panther-filmpjes waar de gelijknamige misdaadkomedies van Blake Edwards uit de jaren zeventig mee begonnen, en de prachtige, grafische filmpjes van Saul Bass, de beroemdste titleist uit de filmgeschiedenis. Bass werkte samen met Kubrick en Scorsese, maar zijn bekendste filmpjes maakte hij voor Alfred Hitchcock (de beste zitten aan het begin van Psycho en Vertigo).

Trainer
Wat hebben Dances with Wolves, Titanic, Gladiator en The Chronicles of Narnia gemeen? Antwoord: de animal trainer. De beesten die in die films mochten opdraven werden allemaal getraind door Paul ‘ Sled’ Reynolds. Aan de familiefilm Babe, over een pratend varkentje, werkten maar liefst 56 animal trainers mee, die met in totaal 1000 dieren in de weer waren. Hoofdpersonage Babe werd gespeeld door 48 verschillende Yorkshire varkentjes. Dat was nodig omdat kleine varkentjes snel groot worden.

Unit publicist
Regelt persinterviews en -bezoekjes tijdens de opnamen. Maakt tegelijkertijd aantekeningen, die vaak later in de persmap verschijnen. Als de opnamen zijn afgelopen gaat hij of zij door naar de volgende film.

Utility person
Klinkt zo nog best belangrijk, maar is gewoon een loopjongen (m/v), en erger nog, in zijn werkomschrijving staat dat hij alle klusjes moet doen die de crewleden hem opdragen. Alle…?

Visual effects artist
Veranderingen in beeld nadát de film is opgenomen heten visual effects (niet verwarren met special effects). Daaronder vallen dus ook de in een computer gemaakte beelden die later aan een film worden toegevoegd. In Peter Jacksons Lord of the Rings-trilogie hebben 260 visual effects artists in totaal bijna 3000 visuele effecten verzorgd. Een enorm aantal, wat verklaart waarom Jackson na de opnamen voor iedere film een vol jaar voor de post- productie had uitgetrokken.

Voice actor
Doet de stemmen in animatiefilms, maar wordt de laatste tijd – zeker voor de grote animatiefilms – steeds vaker verdrongen door ‘echte’ acteurs (Eddie Murphy, Mike Myers en Cameron Diaz in de Shrek-films, bijvoorbeeld). Vaak is de voice-over (een stem waarvan de spreker buiten beeld blijft) in een film van een van de personages, maar niet altijd. Soms horen we de stem van een alwetende verteller. Spreekt die alwetende verteller gedragen en met een diepe basstem, dan is de kans groot dat het de stem van Don LaFontaine is, de man die begon als voice actor, en inmiddels meer dan 5000 trailers heeft ingesproken (‘In a world far far away…’).

Wardrobe supervisor
De baas van de afdeling kleren.

Wrangler
Verantwoordelijk voor het vinden en zo nodig verzorgen van speciale ‘items’ op de set (dingen, maar ook dieren). Niet altijd even serieus te nemen, getuige de sperm wrangler in Look Who’s Talking Too, de bra wrangler Whoops Mygod in Glitch!, en de baby wrangler in Raising Arizona.