Volgens betrouwbare bronnen stierven tijdens het communistische bewind in Roemenië een half miljoen vrouwen als gevolg van een illegale abortus. Cristian Mungiu maakte de indrukwekkende film 4 Months, 3 Weeks & 2 Days.

In 1966 vaardigde de Roemeense dictator Nicolae Ceaușescu een wet uit die abortus, dat tot dan toe legaal was, verbood. De communistische heilstaat had behoefte aan grote gezinnen, en abortus werd gezien als verraad. Overtredingen van de wet werden zwaar gestraft. Vrouwen die daarentegen meer dan vijf kinderen baarden werden uitgeroepen tot 'heldenmoeders'.

De wet van Ceaucescu had effect; in de eerste vijf jaar na 1966 nam het aantal kinderen in Roemenië explosief toe. De Roemeense regisseur Cristian Mungiu (geboren 1968) was zelf onderdeel van deze geboortegolf, en in interviews verklaarde hij dat dat de belangrijkste reden was dat hij de film 4 Months, 3 Weeks & 2 Days - over een illegale abortus - wilde maken.

'Het gemiddelde aantal kinderen in een klas steeg door de geboortegolf van 28 naar 36. Ik zat in een klas met zés andere Cristians. (...) Vrouwen kozen echter al vrij snel voor illegale abortussen. Betrouwbare bronnen hebben het over ongeveer een half miljoen Roemeense vrouwen die tijdens het communistische bewind stierven als gevolg van een illegale abortus.'

'Niets in het acteren ziet er gespeeld uit, en opvallend genoeg is dat het resultaat van heel hard repeteren en geen letter afwijken van het script.'

Gerhard Busch

4 Months... vertelt het verhaal van de jonge, zwangere Gabita, op de dag dat ze abortus laat plegen. Het is december 1987, twee jaar voor de val van Ceau?escu, en in Roemenië krijg je niets gedaan zonder smeergeld, omkoping en leugens. De ogenschijnlijk naïeve Gabita laat al het geregel en gesjacher graag over aan haar veel kordatere vriendin Otilia. Die mag het hotel regelen waarin de abortus zal moeten plaatsvinden, en die mag het eerste contact leggen met Meneer Bebe, de 'engeltjesmaker' die Gabita gaat helpen bij de abortus.

Niet alleen Gabita en Meneer Bebe zijn volgens de Roemeense wet strafbaar, ook Otilia, omdat ze helpt bij de voorbereidingen, hangt een hoge straf boven het hoofd. Het psychologische effect van die dreiging , vermeerderd nog met Otilia's onaangename ervaringen met Meneer Bebe, vormen het emotionele zwaartepunt van de film, waarvoor Mungiu op het afgelopen filmfestival van Cannes de Gouden Palm, voor beste film, kreeg.

Die prijs is terecht, want in het aangrijpende 4 Months... is geen wanklank te horen. Mungiu richt zich - vergelijkbaar met hoe Paul Greengrass de vliegtuigkaping in United 93 liet zien - uitsluitend op de gebeurtenissen op de dag dat Gabita de abortus laat plegen. Hij toont geen voorgeschiedenis, geeft geen commentaar, en velt daarmee ook geen moreel oordeel. Hij laat de gebeurtenissen voor zich spreken, en laat het morele oordeel over aan de kijker.

Mungiu brengt de gebeurtenissen bewust afstandelijk, bijna zakelijk in beeld. Hij gebruikt lange shots, monteert zo min mogelijk in de actie, en houdt de camera ook bij voorkeur vast gericht op een persoon.

Een treffend voorbeeld van die aanpak is de scène waarin Otilia, de abortus is zojuist gepleegd op vriendin Gabita, het hotel verlaat voor een etentje bij haar vriend Adi, van wie de moeder jarig is. Ze gaat er met frisse tegenzin heen, maar had het Adi beloofd, en schuift daarom toch aan. Terwijl de gasten over van alles en nog wat babbelen, blijft de camera strak op Otilia gericht. Het gevolg is dat de kijker zich net zo ongemakkelijk gaat voelen als zij.

En zo wordt de ogenschijnlijk neutrale registratie van het etentje - een bewegingsloze camera, geen montage - juist bijzonder persoonlijk.

Het is sowieso niet moeilijk je met de personages in 4 Months, 3 Weeks & 2 Days te identificeren, want de acteurs spelen hun rollen bijzonder overtuigend en geloofwaardig. Niet door regelmatig in angstig of hysterisch gehuil uit te barsten, juist niet, maar door kleine gebaren en bewegingen.

Niets in het acteren ziet er gespeeld uit, en opvallend genoeg is dat het resultaat van heel hard repeteren en geen letter afwijken van het script. Mungiu in een interview: 'Ik sta erop dat de acteurs alle dialogen uit het hoofd leren . Ze krijgen van mij de kans om tijdens de repetities kenbaar te maken wat ze niet bevalt. Ik speel de scène dan zelf voor en als me dat niet overtuigend lukt , dan betekent dat dat er iets mis is met de tekst en dan gaat die dialoog eruit . Als de tekst eenmaal vaststaat, en de acteurs kennen iedere zin uit het hoofd , dan begin ik letters en klanken uit de dialogen weg te halen. Alles om het maar zo veel mogelijk op echt gesproken taal te laten lijken. Geluidsmensen haten me, want ik moedig acteurs juist aan om te fluisteren als dat betekent dat ze hun teksten zo natuurlijker kunnen spelen dan wanneer ze de teksten luid-en- dui-de-lijk uitspreken. Als ik in mijn film ergens heel tevreden over ben, dan is het over het acteren. Het beste compliment kreeg ik van iemand die mij vertelde dat als je vanuit een andere ruimte naar de personages in mijn film luistert, ze net zo klinken als mensen in een home video.'

Mungiu koos er ook voor om elke scène op lokatie te draaien. Bestaande lokaties dragen volgens hem bij aan de echtheid van een scène, vandaar dat hij er zoveel mogelijk van wil laten zien, ook als dat betekent dat daarmee de shots voor de cameraman aanzienlijk bemoeilijkt worden. Want het logische gevolg van een shot waarin iemand 360 graden om zich heen kijkt, is dat de crew constant in beweging moet zijn om uit beeld te blijven. Het is heel gewoon om als je ergens binnenkomt even voor en achter je te kijken, maar in film kost het echter veel voorbereiding en planning om zo'n simpele handeling natuurlijk over te laten komen.

Roemeense golf

4 Months, 3 Weeks & 2 Days, de officiële inzending van Roemenië voor de Oscars in 2008, is de zoveelste Roemeense film die internationaal van zich doet spreken. De een na de ander wordt in Cannes onderscheiden: in de afgelopen jaren vielen immers ook Cristi Puiu's The Death of Mr Lazarescu (2005) en Corneliu Porumboiu' s 12:08 East of Bucharest (2006) al in de prijzen.

Dat roept de vraag op waar deze Roemeense golf vandaan komt. Mungiu zelf houdt het op een gezonde competitie tussen hem en zijn collega's. Iedere film die hij maakt, moet beter zijn dan die van de concurrentie. En hij wijst op het feit dat de filmmakers, bij gebrek aan officiële instanties, eigen productiehuizen hebben opgericht.

De budgetten zijn laag, maar dat heeft als bijkomend voordeel dat de makers volledige artistieke vrijheid hebben. 4 Months, 3 Weeks & 2 Days kostte in totaal 600.000 euro, wat maar weer bewijst dat kwaliteit geen prijskaartje heeft.

Meer over 4 Months, 3 Weeks & 2 Days