Terug naar La Mancha

Tijdens het afgelopen filmfestival in Cannes werden twee films steevast genoemd als grote kanshebber voor de Gouden Palm: Babel van Alejandro Gonzalez Iñarritu en Volver van Pedro Almodóvar. Voor Almodóvar was de favorietenrol haast ondraaglijk: 'Geloof me. Tot het laatst toe in de race zijn voor de hoofdprijs is geen pretje, het is een vloek... een maldicion!'

Volver won niet, net zo min als Babel. De prijs ging naar Ken Loach' The Wind that Shakes the Barley, een epische vertelling over het ontstaan van de IRA en de Ierse republiek. Een film met een belangrijke boodschap, vakkundig verteld, maar zonder enige magie.

Alleen al in de openingsscène van Volver zit meer visuele flair dan in het hele Barley bij elkaar. We zien - aanvankelijk in extreme close-up - hoe vrouwen bezig zijn de graven (van hun mannen) schoon te vegen. Het is geen treurige gebeurtenis, het is feest. De vrouwen groeten elkaar , maken een praatje. Het is de perfecte introductie van een verrukkelijke film over sterke vrouwen, afwezige mannen en de dood.

De film volgt de twee zussen Raimunda en Sole. Ze poetsen het graf van hun ouders, die zijn omgekomen bij een brand. Na afloop gaan ze nog even langs bij een oude tante, die zo bijziend en in de war is, dat Raimunda en Sole niet kunnen begrijpen hoe ze het redt in haar eentje. Maar volgens het oudje is ze niet alleen. Ze wordt immers geholpen door haar zus, de geest van Raimunda's en Sole's overleden moeder.

Zo begint een film over geesten, over moederschap, over de grote stad (Madrid, waar de zussen nu wonen) versus het platteland (La Mancha, de streek waar ze geboren zijn), over opdringerige vaders, en over de dood.

Volver is verder bewijs van het feit dat Almodóvar volwassen begint te worden. De noodzaak tot shockeren is verdwenen. De weliswaar kleurrijke, maar haast hysterische personages uit zijn eerste films hebben plaats gemaakt voor 'gewone', herkenbare mensen. Ook geen flashbacks of binnenstebuiten gekeerde structuren, maar een heldere, lineaire vertelling.

Dat wil niet zeggen dat Volver geen typische Almodóvar is. Gebleven zijn stokpaardjes als zijn afkeer van reality tv , de hommage aan klassieke films (deze keer aan Belissima van Visconti), en het van begin tot eind zingen van een lied.

'Volver' is de naam van dat liedje, en werd ook de naam van de film. Het betekent zoveel als 'terugkeer / thuiskomst', en slaat natuurlijk op de zussen, die na jaren weer naar La Mancha gaan, en op de terugkeer van de moeder. Maar de film is ook voor Almodóvar, die zelf het scenario schreef, een terugkeer.

Ook hij gaat terug naar La Mancha, waar hij 56 jaar geleden geboren werd. La Mancha is de streek van Don Quichote, en in Volver herinneren moderne windturbines aan de windmolens waartegen Quichote ooit ten strijde trok. La Mancha is ook het oude, rurale Spanje, waar het geloof in geesten nooit verdwenen is. En voor het eerst in een bijna dertigjarige filmcarrière verwijst Almodóvar, een overtuigd agnost, naar het bovennatuurlijke.

Volver is ook de terugkeer naar twee belangrijke actrices uit eerdere films van de regisseur. Carmen Maura speelde in vrijwel alle films van Almodóvar mee, tot en met diens internationale doorbraakfilm Mujeres al borde de un ataque de nervios / Women on the Verge of a Nervous Breakdown (1988). De twee kregen echter ruzie, waarmee een eind kwam aan de jarenlange vriendschap en samenwerking.

Bij het schrijven aan Volver moest Almodóvar voor de rol van de moeder echter steeds denken aan Maura, en hoewel de actrice aan werk geen gebrek had de afgelopen jaren, accepteerde ze meteen toen hij haar vroeg. En Maura is geknipt voor de rol. Ze schakelt moeiteloos van humor naar tragiek en weer terug, en blaast zo veel leven in de geest van de overleden moeder.

Ook met actrice Penélope Cruz had Almodóvar al eerder gewerkt. Ze speelde kleine, maar opvallende rollen in Carne trémula / Live Flesh (1997) en Todo sobre mi madre / All about My Mother (1999 ), voordat ze aan haar veel besproken (want even de vriendin van Tom Cruise), maar verder weinig indrukwekkende carrière in Hollywood begon.

Cruz is terug in Spanje. En hoe! Almodóvar schijnt naar aanleiding van de opnamen over haar gezegd te hebben: 'Iedereen weet dat ik gay ben, maar van Penélope raakte zelfs ík opgewonden.' Die opwinding is terug te vinden in de film. De camera is gek op Cruz en zoomt in op alle rondingen. Zo zit er een zinloze, maar daardoor ook erg grappige scène in de film, waarin Cruz in de keuken staat en wij van bovenaf nadrukkelijk in haar decolleté mogen kijken.

Almodóvars voorkeur voor rondingen gaat zelfs zo ver, dat hij aan de graatmagere Cruz vroeg een soort broek aan te trekken waardoor ze dikkere billen kreeg (net als Dustin Hoffman deed toen hij zich voor Tootsie in vrouwenkleren hees). Dat was, omdat hij wilde dat Cruz een meer aardse uitstraling zou krijgen. Meer een meid van het platteland werd. Het werden volle ronde billen waarbij de camera regelmatig even rust houdt. De schunnige knipoogjes doen soms wat denken aan de schreeuwerige films uit Almodóvars beginperiode, met het belangrijke verschil dat het nu beter gedoseerd is, en bovendien prima past in het verhaal.

Cruz moest Raimunda spelen als in een Italiaanse neo-realistische film, waarin de sterke huismoeders gespeeld werden door schoonheden als Sophia Loren en Anna Magnani. Cruz' Raimunda straalt ook van kracht en levenslust, maar bij haar is de tragiek nooit ver weg. Cruz bezit de opmerkelijke kwaliteit om haar ogen het ene moment vuur te laten schieten, om ze een fractie van een seconde later vol te laten stromen met tranen.

De prestatie van Cruz werd in Cannes terecht beloond met de prijs voor beste actrice, een prijs die ze overigens moest delen met de andere actrices uit Volver. En dat was niet de enige troostprijs voor Volver. Almodóvar, die eerder in Cannes al de prijs voor beste regie kreeg (Todo sobre mi madre, 1999), kreeg nu de prijs voor het beste scenario. Reden waarom hij op de klacht dat de favorietenrol haast ondraaglijk was geweest, liet volgen: 'Maar dat wil niet zeggen dat ik ontevreden ben. Iedereen weet dat het scenario de basis is voor een film.'