Twee New Yorkse kunstenaars plaatsten in april een zelfgemaakte buste van Edward Snowden op een oorlogsmonument in een park in de New Yorkse wijk Brooklyn. Het guerrilla-eerbetoon was bedoeld als tegengas; de NSA-klokkenluider werd volgens de kunstenaars door de Amerikaanse media onterecht neergezet als crimineel, terwijl hij met zijn onthullingen juist een belangrijk debat over massasurveillance op gang had gebracht.

Binnen enkele uren werd het beeld weer verwijderd door parkwachters. Recent werd bekend dat de kunstenaars niet worden vervolgd. De twee kregen wel een boete van vijftig dollar, omdat ze buiten openingstijden het park hadden betreden. Het beeld hebben ze teruggekregen.

De affaire maakt eens te meer duidelijk hoe omstreden Snowden is. Snowden, de 31-jarige oud-medewerker van de National Security Agency (NSA) die een gigantische hoeveelheid documenten lekte, waaruit duidelijk werd hoe vergaand de afluisterpraktijken van de geheime dienst waren/zijn. Snowden, de man die asiel aanvroeg in Rusland en nu in Moskou woont, omdat de Verenigde Staten hem willen berechten. Snowden: verketterd door de ene groep mensen, geprezen door de andere.

De bijval voor Laura Poitras' film over Edward Snowden – na My Country, My Country (2006) over de oorlog in Irak en The Oath (2010) over Guantanamo Bay het derde deel van haar uiterst kritische trilogie over het Amerika van na 11 september 2001 – is wél unaniem. Citizenfour won de Oscar voor beste lange documentaire en prijzen op festivals over de hele wereld. En terecht.

Eigenlijk had het derde deel in Poitras' filmreeks zullen gaan over het misbruik door de nationale veiligheidsdiensten in de Verenigde Staten. Poitras was al een paar jaar met de film bezig, toen ze in januari 2013 een aantal gecodeerde e -mails ontving van een anonieme bron. Deze 'citizen four' schreef haar dat hij, als systeembeheerder van de NSA, een karrenvracht aan gevoelige documenten had weten te bemachtigen die zouden bewijzen dat de inlichtingendienst op enorme schaal en illegaal Amerikaanse burgers afluisterde, in samenwerking met een aantal buitenlandse inlichtingendiensten.

Vijf maanden later vloog Poitras met twee verslaggevers van de Britse krant The Guardian naar Hongkong, waar zij vanaf het allereerste moment de gesprekken filmde met de man die later bekend werd als Edward Snowden. En hoewel de uitkomst inmiddels bekend is, is haar minutieuze verslag van de gebeurtenissen in Snowdens hotelkamer nagelbijtend spannend.

Citizenfour is een real life-spionage- annex paranoia-thriller én een even uniek als onthutsend inkijkje in wat volgens Snowden en Poitras een directe bedreiging voor de democratie is. Citizenfour is ook een bijzonder portret van een man die zijn leven opofferde voor een grotere zaak; van een held die een standbeeld verdient.