Distributeur Moskwood wou van Andrei Tarkovski's filmisch testament Het offer de mooist beschikbare versie uitbrengen. Om die reden liep de release enige vertraging op. Nu is hij er dan eindelijk: een mooie dubbeldvd, met op de eerste schijf een fijne, zij het aan de bovenkant wat afgesneden transfer van de film, en op de tweede schijf onder meer de avondvullende documentaire Directed by Andrei Tarkovski.

De finale van Het offer, Andrei Tarkovski's laatste film, is een fragiele compositie voor negen acteurs, een brandend houten huis en een witte Renault. Het decor: kaal Zweeds grasland aan zee. Op de soundtrack het gebulder van het vuur, Japanse traditionele muziek die ergens in het huis nog klinkt, en overscherende zwaluwen. Dialoog is er nauwelijks, want Alexander - eigenaar van het huis en alles wat zich daarbinnen aan dierbaars bevindt, maar ook degene die het vuur heeft aangestoken - vindt dat het nu eindelijk tijd is om te zwijgen. Hij wil in alle rust toekijken hoe het huis door de vlammen wordt verteerd.

Met een onafgebroken, afstandelijke take van zes minuten blijkt de camera een betrouwbare getuige van het ritueel. Steeds pint hij zich vast aan een of meerdere personages, blijft bij hen tot ze uit beeld rennen of fietsen, om altijd weer terug te keren naar het huis. Aan het begin van de take staat dat nog overeind, maar de vlammen schieten al door de vensters. Aan het eind stort het als een skelet ineen.

Het had niet veel gescheeld of deze spectaculaire scène was volledig in de soep gelopen. In Michal Lesczcylowki's prachtige documentaire Directed by Andrei Tarkovski, de belangrijkste extra op de door Moskwood uitgebrachte dubbeldvd, zien we hoe de eerste opname jammerlijk mislukt: de camera loopt vast terwijl het huis in vlammen opgaat. Cameraman Sven Nykvist schroeft in allerijl een nieuwe camera op het statief, maar Tarkovski zinkt de moed in de schoenen. Niemand weet nog wat er gebeuren moet. Doordraaien? Stoppen? 'Schiet op! Schiet op!' roept Tarkovski in het rond, alsof er nog iets te redden valt. Wanneer de omvang van de catastrofe duidelijk is, wordt er alleen nog maar gezwegen, gezucht en getroost. Nykvist leunt machteloos op zijn camera.

'De hele film is opgehangen aan deze scène', vertelt Tarkovski's weduwe in de documentaire. 'Hij was verpletterd. Hij voelde zich niet begrepen toen iemand van de crew suggereerde dat de scène best aan elkaar gemonteerd kon worden. Hij bleef erbij dat zonder deze scène er ook geen film zou zijn. En zo gebeurde, omdat hij geen enkel compromis accepteerde en altijd zijn zin kreeg.'

Na lang aandringen bij de producenten wordt in twee dagen tijd een nieuw huis gebouwd - een exacte kopie van het eerste. ' Producenten zijn supermensen', noteert Tarkovski in zijn dagboek. Voor de zekerheid laat Nykvist een extra camera meedraaien, en deze keer verloopt de take succesvol: sereen en zenuwslopend tegelijk. Tarkovski kijkt zwijgend toe. ' We ontspanden pas toen de camera's werden uitgezet', schrijft hij. 'De een door de camera-assistent, de andere door de handen van Sven Nykvist, dat genie van het licht. Handen die beefden van angst. We huilden als baby's. We wierpen ons in elkaars armen, en ik voelde hoe hecht onze groep was.'

Mooi dat de documentaire dit ook laat zien, en daarmee nog meer waardering voor de film en zijn makers wekt. Tarkovski schudt iedereen de hand, krijgt van hoofdrolspeler Erland Josephson een aai over de bol en doet uiteindelijk aan Nykvist een aantrekkelijk voorstel: als ze die camera nu eens in zee gooien, zoals ze in IJsland met overspelige vrouwen deden.

Beeld: 1.85:1 (anamorphic widescreen)
Geluid: Dolby 2.0 (Zweeds)
Ondertiteling: onder meer Nederlands
Duur (hoofdfilm): 142 minuten
Distributeur: Moskwood