Casablanca was in Nederland al verkrijgbaar op dvd, maar de echte fans zullen toch opnieuw in de buidel moeten tasten. De nieuwe 'special edition' laat met een adembenemende transfer en een karrevracht aan mooie extra's niets te wensen over.

Enkele weken voor Sinterklaas komt Warner met een van de mooiste dvd's van het jaar: de special edition van Michael Curtiz' Casablanca (1942). Behalve een adembenemende transfer van de film zelf biedt deze dubbelaar een karrevracht aan interessante en bijzondere extra's. Je zou haast van overdaad spreken. Na de twee audiocommentaren, de hoorspelversie uit 1943 (met Bogart en Bergman), de TV -bewerking uit 1955 (zonder Bogart en Bergman), de Looney Tunes-parodie (met Bugs Bunny in de Bogartrol), de featurettes, de outtakes en het menu met muzieknummers kun je al die legendarische beelden, deuntjes en oneliners niet meer zien of horen. Gematigde consumptie is bij deze set geboden.

Één vraag keert telkens terug, en het is geen gemakkelijke vraag. Waarom is Casablanca, een film die in een week werd gedraaid met weinig geld en tweedehands decors, een klassieker geworden? Lauren Bacall, Hollywoodlegende en Bogarts weduwe, geeft de aftrap in de korte introductie. 'Om een echte klassieker te worden moet een film ons bewustzijn op globaal niveau aanspreken. Casablanca heeft dat bereikt, en veel, veel meer.'

Vervolgens is het de beurt aan de twee audiocommentaren. 'Als ik denk aan de films die me doen huilen ', zegt filmcriticus Roger Ebert aan het begin van zijn gesproken toelichting, ' dan denk ik aan films die over onbaatzuchtigheid gaan, over mensen die zichzelf opofferen en die geloven in het goede in de mens. Daarom vind ik Casablanca nog steeds een prachtige film, ook na vijftig keer kijken.'

Vervolgens gaat hij met veel enthousiasme in op de historische achtergrond van de fim, de talrijke continuityfouten ('Curtiz stoorde zich er niet aan, wij storen ons er niet aan'), de niet te onderschatten invloed van producer Hal B. Wallis op elk facet van de film, het houterige acteerwerk van Paul Henreid en het prachtig gefotografeerde gezicht van Ingrid Bergman. Tussendoor heeft hij het ook nog over het genot van identificatie, de functie van roken in films en over het feit dat in de finale van de film op de achtegrond dwergen als figurant werden ingezet, zodat het vliegveld groter lijkt dan het is. Als uitsmijter geeft Ebert eindelijk zijn eigen, onbevredigende definitie van een klassieke film. 'Een film is klassiek wanneer je er niet aan moet denken dat je hem nooit meer te zien zult krijgen.'

'Veel films kunnen niet ontsnappen aan de tijd waarin ze zijn gemaakt. Casablanca overstijgt zijn tijd', stelt filmhistoricus Behlmer , een autoriteit als het gaat om de oude films van Warner, in zijn audiocommentaar. 'De interactie tussen de personages en hun idealen, het niet kunnen kiezen tussen twee liefdes, het werkt allemaal nog steeds.' Behlmer richt zich grotendeels op het productieproces - de evolutie van toneel naar film, van de ene naar de andere titel, de casting van de hoofdrolspelers - daarbij vaak citerend uit de correspondenties die de makers met elkaar hadden. Veel van deze memo's en briefjes zijn overigens terug te vinden op het tweede schijfje, in een uitgebreide gallerij met persmateriaal, foto's en memorabilia.

Behlmers commentaar overlapt herhaaldelijk met dat van Ebert - bijvoorbeeld als het gaat om de stempel die producer Wallis drukte op het eindresultaat - maar meer dan Ebert besteedt Behlmer aandacht aan zaken als de muziek en de stijl van regisseur Michael Curtiz. 'Als geen ander wist Curtiz hoe je de mise en scène en het acteerwerk kunt versmelten tot een technische en esthetische eenheid.' Hij gaat ook veel dieper in op het einde, dat lange tijd niet vaststond zodat Bergman niet wist op welke van de twee mannen haar personage geacht werd verliefd te zijn.

Net als Ebert wijst Behlmer op continuity-fouten die Curtiz welbewust maakte ('ze kwamen het effect van de film ten goede, en dat is alles wat telt'), en ook de dwergen op het vliegveld kunnen niet onbesproken blijven. 'Casablanca', besluit hij na alle anekdotes, citaten en vingerwijzingen , 'is een film waar je niet langs kunt zappen.'

Drie lange en korte featurettes op disc twee. In The Children Remember krijgen Bergmans dochter Pia en Bogarts zoon Stephen zeven minuten om hun kijk op Casablanca te geven. 'Het is de film die iedereen van haar herinnert', zegt Pia. 'Een zestig jaar oude film houdt mijn vader nog steeds in leven', aldus Stephen. Vervolgens treedt Lauren Bacall op als gastvrouw van de anderhalf uur durende docu Bacall on Bogart, waarin uitgebreid wordt stilgestaan bij Bogey's acteercarrière en privéleven. Erg interessant, vooral vanwege het archiefmateriaal dat voorbijkomt en Bacalls ontroerende presentatie, maar wel een film die op elke andere Bogartdvd had gepast.

Bacall is - net als de dwergen op het vliegveld - opnieuw van de partij in de mooie featurette You Must Remember This: A Tribute to Casablanca, die de enige interessante extra vormde op de eerdere Nederlandse dvd-release. Wederom stelt Bacall de vraag wat de film zo klassiek heeft gemaakt . 'Is het de romantiek? Het patriottisme? De woestijn?'

Het antwoord is aan scenaristen Howard Koch en Julius Epstein. Epstein: 'Gisteren waar, vandaag waar, morgen waar. Dat is wat een film klassiek maakt.' En Koch: 'De boodschap van de film is dat sommige dingen het waard zijn om je voor op te offeren. Als Bogart er aan het einde vandoor was gegaan met Bergman, een romantisch einde dus , dan was Casablanca geen legende geworden.' We zullen er nooit achter komen.

Beeld: 1.33:1 (academy ratio)
Geluid: Dolby Digital Mono (Engels, Frans, Italiaans)
Ondertiteling: onder meer Nederlands en Engels
Duur (hoofdfilm): 98 minuten
Distributeur: Warner