Roberto Saviano over het tweede seizoen van maffiaserie Gomorra

Elke scooter is op weg naar een drugsdeal en uit die zwarte terreinwagen kunnen elk moment mannen met machinegeweren stappen. Zo ziet Italië eruit na te veel afleveringen van Gomorra achter elkaar. De serie schetst een inktzwart beeld van de Italiaanse maatschappij, vooral die in de buitenwijken van Napels, waar de armoede schrijnend is en criminele organisaties de dienst uitmaken. Journalist Roberto Saviano maakte deze wereld inzichtelijk in zijn boek Gomorra, waar later een speelfilm en een televisieserie op gebaseerd werden. De serie werd wel de Italiaanse The Wire genoemd, een goede vergelijking, vanwege de complexe personages, de realistische, duistere sfeer en de manier waarop het verhaal in dienst staat van het tonen van machtsstructuren en grote grijze gebieden tussen goed en kwaad.

Het eerste seizoen van Gomorra was de best bekeken Italiaanse tv-serie ooit en werd verkocht aan tientallen landen. Begin 2016 was hij ook bij de VPRO te zien. Het grote succes vroeg natuurlijk om een tweede reeks. We bezochten de presentatie daarvan in het spectaculaire Teatro de’ll Opera in Rome. Het contrast met de troosteloze betonwijk Le Vele, thuisbasis van de bendes waar de serie om draait, kon haast niet groter zijn. Voor het theater staan oranje hekken en de straat is met een lint afgezet. Er staan veel beveiligers in zwarte pakken. Die zijn er niet alleen voor de acteurs, die sinds het megasucces van de serie niet meer over straat kunnen, maar voornamelijk voor Saviano, die het initiatief nam voor de serie en nauw betrokken is bij het maakproces. Dat hij hier aanwezig is, is bijzonder: sinds zijn dappere onthullingen over de maffia zat hij jaren ondergedoken. Tegenwoordig heeft hij permanente politiebewaking en verschijnt hij zelden in het openbaar.

De types die Saviano boos heeft gemaakt staan te popelen om hem een kopje kleiner te maken. Hun moordlust blijkt wel weer uit de eerste twee afleveringen van het tweede seizoen, die vertoond worden. Ze zijn opnieuw rauw en meedogenloos. Menselijkheid, compassie en een geweten zijn ver te zoeken bij de hoofdpersonen Ciro di Marzio en vader en zoon Pietro en Genny Savastano. Terwijl we nog naar adem zitten te snakken, verschijnen de makers op het podium. Roberto Saviano zit onderuitgezakt, in een wat verfrommeld colbertje. Zijn zware wenkbrauwen zijn meestal zo diep gefronst dat zijn ogen bijna niet te zien zijn. Hij legt uit waarom hij het zo belangrijk vindt dat deze serie er is. ‘De wereld van de camorra, maffia en ‘Ndrangheta is gecompliceerd en blijft meestal verborgen. Mijn belangrijkste doel is om te laten zien hoe het systeem in elkaar zit. De meeste series draaien om een plot, maar bij Gomorra staat dat wat mij betreft op de tweede plaats. Wat ik wil tonen, zijn de machtsverhoudingen en die manier waarop de camorra burgers in zijn greep houdt. Hoe plan je een moord, hoe zit een drugscontract in elkaar, wat doen ze met vastgoed, hoe zet je een drugsverkooppunt op? Ik ben niet uit op identificatie met een held, maar wil die dynamiek laten zien. Het moet volledig realistisch zijn. Dat is mijn obsessie.’

Aan de acteurs en regisseurs van de serie de taak om de grimmige wereld van Saviano een gezicht en een plot te geven. Fortunato Cerlino speelt Don Pietro, die in het eerste seizoen in de isoleercel belandt maar in seizoen twee uit de gevangenis ontsnapt is en de macht opnieuw wil grijpen. Hij schuift aan voor een interview. ‘Het gaat om het mechanisme, maar de mensen, de emoties, zijn onderdeel van het systeem. Daarom proberen we uit te leggen wat de personages drijft. Voor mijn rol wilde ik de schoonheid van het kwaad ontdekken. Als je kwaad alleen ziet als iets wat je moet vermijden, begrijp je de aantrekkingskracht niet. Om me voor te bereiden heb ik Dostojevksi herlezen. Ik moet zelf iets goeds weten te vinden in Don Pietro, anders kan ik hem niet spelen. Maar als burger zeg ik: hij is echt kwaadaardig.’

Marco d’Amore, die Ciro speelt, heeft hetzelfde gevoel. ‘Onze taak is tweezijdig: aan de ene kant moet de acteur het publiek verleiden om te kijken, en aan de andere kan moet je geloven dat mijn personage tot zulke vreselijke dingen in staat is. Ciro zegt in dit seizoen alle gevoelens vaarwel en geeft alleen nog maar om macht. De draaidagen waren psychologisch best zwaar, en ook toen ik mezelf terug zag, schrok ik wel even van al het kille geweld.’

Natuurlijk is de echte camorra niet blij met de serie. Doordat ze in de spotlights worden gezet, moeten ze zich gedeisd houden. Cerlino: ‘Roberto Saviano loopt zelf gevaar, maar hij beschermt ons tegen de camorra. Hoe minder aandacht er voor ze is, hoe meer geweld. Saviano is een soort psychoanalist van ons land.’

Saviano zelf blijft ondanks zijn benarde positie de criminele organisaties bestrijden met het woord. ‘Als er een rechter of priester vermoord wordt, is er weer even veel aandacht voor de maffia. Maar het is een cyclus. De laatste tijd werd er weer minder over de georganiseerde misdaad gepraat. In Italië is men bang dat deze verhalen slecht zijn voor het imago van ons land, maar het tegenovergestelde is waar. Door te laten zien hoe het systeem werkt, dragen we bij aan een oplossing. In Rusland en Zuid-Amerika is de maffia gebaseerd op de Italiaanse traditie. Dit is geen lokaal fenomeen, het gebeurt op wereldwijde schaal. De georganiseerde misdaad zit in de vezels van onze maatschappij en de grootste fout is om je mond te houden. Als we doen alsof er niets aan de hand is, gaan we weer terug naar de tijd van de omerta.’

Seizoen 2 van Gomorra verschijnt op 4 oktober op dvd en blu-ray.