Dit is een verhaal over grenzeloosheid. Over mannen met grote ego’s, zwelgend
in hun zucht naar rijkdom en succes. Over joekels van boten en peperdure
horloges.
De hoofdrolspelers in De ontmaskering van de
vastgoedfraude, een vierdelige televisieserie van Marc en Roeland Linssen onder
regie van
Hanro Smitsman, geloofden in greed is good, Gordon Gekko’s vaak geciteerde
uitspraak in de film
Wall Street.
De deconfiture van die ‘graaicultuur’ vond al zijn
beslag in boeken en verschillende toneelstukken; financieel theater is in. De
val van ABN Amro werd vorig jaar door het Nationale Toneel bewerkt tot De prooi
, en ook het boek De vastgoedfraude is bewerkt tot een toneelstuk: De verleiders
. En nu is er, losjes gebaseerd op laatstgenoemd boek, een televisieserie, die
zich laat bekijken als spannende thriller en psychologisch drama ineen.
De focus in het verhaal ligt op de twee kopstukken in de omvangrijke
vastgoedfraudezaak die in 2007 aan het licht kwam, waarbij honderden miljoenen
euro’s verdwenen in de zakken van een stel handige jongens, en die gereputeerde
bedrijven zoals Bouwfonds en Philips Pensioenfonds op de rand van de afgrond
bracht.
In de serie draait het om twee kopstukken: Ger van Woerkom
(Ian Bok), losjes gebaseerd op voormalig Bouwfonds-directeur Jan van Vlijmen,
en zijn oom, raadgever en macher Theo Frijn, gespeeld door de onlangs overleden
Jeroen Willems. De kans om Willems, die alom wordt gezien als een van de
grootste acteurs die Nederland rijk was, te zien schitteren in een van zijn
laatste rollen plaatst de serie onvermijdelijk in een ander licht.
Sterfscène
Twee weken na Willems’ dood spreken we in Amsterdam
scenarioschrijvers Marc en Roeland Linssen. Marc: ‘De dag na zijn dood stond een
viewing gepland. We zijn toen toch allemaal bij elkaar gekomen, daar hadden we
behoefte aan. Het erge is, in een van de eerste scènes ligt Jeroen voor dood op
de grond, en zijn vriendin vindt hem. Bij dat shot moest iedereen meteen huilen
.’
Regisseur Hanro Smitsman, in een telefonische reactie: ‘Ik ben
nog steeds ontzettend verdrietig en ik vind het moeilijk om naar hem te kijken.
Ter voorbereiding van de sterfscène hebben we het erover gehad, over doodgaan.
Hoe is dat, als je weet dat je gaat sterven. Hoe kijk je dan. Ook hebben we
gepraat over zijn vader, die vrij jong is gestorven.’
Heeft
Smitsman na het overlijden van Willems andere keuzes gemaakt in de montage?
‘Die was al af, dus dat kon niet. Maar anders had ik wel langer willen
doorzoeken, er echt alles willen uithalen. Ik was erg blij met onze samenwerking
; het klikte enorm en er waren plannen voor een nieuwe film samen. We hebben het
vaak gehad over wat we de intentie noemen; wat wil je overbrengen met de scène
. Jeroen reageerde heel primair op zijn tegenspelers. Dat moest je gewoon laten
gebeuren. Het was een heel spannende acteur die altijd bleef zoeken.’
Marc Linssen: ‘Jeroen speelt in de serie iemand die de grenzen opzoekt. En die
verraden wordt door de man die het meest voor hem betekent, zijn neef. Je voelt
het verlangen en de eenzaamheid. Hij heeft iets heel onbenoembaars in deze rol
.’
Grote verhalen
De broers Roeland en Marc
Linssen zijn groot geworden in soaps, eerst bij Doctor Proctor Scripts en later
bij Script Studio van Endemol, en hebben nu succes met wat zich ontpopt tot een
reeks dramaseries over machtige publieke figuren: na Beatrix, in de vpro-serie
Beatrix, Oranje onder vuur, en de kopstukken in de vastgoedfraude volgen nog
Freddy, over Freddy Heineken (vanaf 9 februari, met
Thom Hoffman), en, ook voor de vpro, het vierdelige Cruijff.
Marc Linssen: ‘Het zijn grote verhalen over bijzondere karakters, met een eigen
idioom. Maar wat het gegeven ook is, wij maken overal verhalen van. Over elkaar
nodig hebben, over liefde, uiteindelijk. En familie.’
Ze werken
samen vanaf het begin. Dat ze zelf broers zijn, speelt onmiskenbaar een rol in
hun werkproces.
Marc: ‘We waarderen elkaar, er is een diepgevoeld
vertrouwen. We vullen elkaar aan. Roeland is de nadenker met diepgang.’
Roeland: ‘Marc is impulsiever, extremer. Cre- atief ook. Je trekt elkaar door
de dalen. Elke productie kent er minstens één.’
Marc: ‘Je moet op
de rand van de afgrond hebben gelopen om het echt goed, echt waar te laten
worden.’
Tegenwind
De vastgoedserie had er
al veel eerder moeten zijn; de totstandkoming ging niet zonder slag of stoot. De
rechten van het boek werden aanvankelijk gekocht door Eyeworks van Reinout
Oerlemans, die de huidige producent, Paul Voorthuysen, wist te overbieden. Nadat
Oerlemans naar eigen zeggen ‘behoorlijk wat tegenwind uit de vastgoedwereld’
kreeg, werd de productie stopgezet.
Volgens andere berichten zou
Eyeworks hebben geëist dat alle juridische aansprakelijkheid voor de film bij de
uitgever van het boek De vastgoedfraude, Nieuw Amsterdam, en Het Financieele
Dagblad waar de auteurs in dienst waren, kwam te liggen. Dit zouden beide
partijen hebben geweigerd.
En dan ging er nog het gerucht dat
Oerlemans zelf partij was in de zaak via eigen vastgoedbelangen, waarmee hij
onder druk zou zijn gezet.
Feit is dat de rechten uiteindelijk
alsnog in handen kwamen van Voorthuysen, die zei ‘niet bang te zijn voor
bedreigingen’. Dat de hoofdpersonen in de serie fictieve namen hebben, is
volgens Marc Linssen puur om morele redenen. ‘Om ons vrij te voelen, en om te
voorkomen dat de dochter of echtgenotes, die buiten de zaak staan en die door
ons van a tot z zijn verzonnen omdat we niets over hen weten, erop aangesproken
zouden worden. Dat wil ik niet op m’n geweten hebben.’
Icarus
De gebroeders Linssen waren vanaf het begin in beeld.
Marc: ‘Wij hadden dat boek verslonden, zagen er meteen een serie in. We boden
Eyeworks aan om het scenario te schrijven. Dat het er later via Paul toch van
kwam, hadden we niet meer verwacht.’
Wat sprak hen zo aan?
‘Het boek is symbolisch voor wat er in de jaren tachtig, negentig is veranderd
. Je leest het met verbijstering. Ondernemers die kansen roken, maar ook totaal
verblind raakten in hun zucht naar zelfverrijking. De ontmaskering van de
vastgoedfraude is een Icarus-verhaal. Uiteindelijk liepen de hoogvliegers tegen
de lamp. En de commerciële pronkgebouwen die ze destijds neerzetten, staan nu
leeg.’
Roeland: ‘Vraag is, hoe ga je dat verhaal vertellen. Niet
met een opgeheven vinger, moraliseren is niet interessant. Nee, je wilt weten
hoe die mannen zo zijn geworden. De psychologie ontrafelen.’
Marc
: ‘Ger is de rationele, haast autistische zakenman, die wordt gedreven door de
lust van het kunnen bepalen, het kunnen controleren. Theo wil een groots en
meeslepend leven, hoe dan ook. Hij is een indo die in het jappenkamp heeft
gezeten. Daar heeft hij een wrok aan overgehouden tegen de Nederlanders. En
minachting, voor die bankmannetjes.’
De ontmaskering van de vastgoedfraude is te zien vanaf zaterdag 12 januari, om 21.05 op Nederland 2.