Josep: gevoelige animatiefilm over het leven in een Frans concentratiekamp

In de prachtige, veelvuldig bekroonde Franse film Josep vertelt politiek cartoonist en debuterend regisseur Aurel het verhaal van tekenaar en verzetsstrijder Josep Bartolí, die tijdens de Spaanse Burgeroorlog naar Frankrijk vlucht en daar wordt opgesloten in een concentratiekamp. De omstandigheden zijn daar erbarmelijk, maar een klein lichtpuntje is de bijzondere vriendschap die Josep sluit met de Franse bewaker Serge. Het idee om deze animatiefilm te maken kwam na het zien van een wel heel speciaal boek. VPRO Cinema sprak Aurel (echte naam: Aurélien Froment) hierover via Zoom. 

Hoe leerde jij Josep en zijn verhaal kennen?
Aurel: ‘Vanaf mijn tienerjaren ben ik al gefascineerd door de Spaanse Burgeroorlog, maar ik was nooit echt op de hoogte van de rol van Frankrijk. Totdat ik een boek opensloeg van zijn neef Georges Bartolí, waarin aan de hand van Joseps eigen tekeningen een beeld werd geschetst van zijn leven. Ik wist al dat ik dit verhaal wilde vertellen toen ik de felrode cover zag, met daarop een man met slechts één been en een doodse blik in de ogen.’

Hoe reageerde Georges op jouw voorstel om een film over zijn oom te maken?
‘Hij was enthousiast en stond direct klaar met tientallen verhalen over zowel zijn oom Josep als de rest van zijn familie. Het is ook echt zijn levensdoel om het verhaal van zijn oom te blijven vertellen. Hij was enorm dankbaar voor het feit dat iemand anders diezelfde noodzaak voelde.’

Waarom voelde je die noodzaak?
‘Omdat het naar mijn idee volledig in vergetelheid is geraakt, waarschijnlijk doordat niet veel later de Tweede Wereldoorlog begon, het verhaal speelt zich af in begin 1939. Daarnaast denk ik dat niemand echt stond te popelen om dit verhaal te vertellen. Vooral omdat dan duidelijk zou worden wat de rol van Frankrijk hierin was, en die was niet bepaald fraai. Nu staan we wat verder van deze gebeurtenissen af, waardoor men voorzichtig begint terug te kijken.’ 

Net zoals Josep ben jij natuurlijk ook tekenaar en cartoonist, trok dit verhaal je daarom nog meer aan?
‘Dit heeft zeker invloed gehad. Ik heb nooit in een kamp gezeten dus ik heb gelukkig niet dezelfde ervaringen die hij heeft gehad, maar als cartoonist kan ik mij zoiets wel inbeelden. Het is natuurlijk heel interessant om te bedenken wat er in hem omging en hoe hij bepaalde dingen bekeek. In mijn tekeningen verwerk ik ook mijn eigen gevoelens, dat komt heel erg overeen.’

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van bewaker Serge. Waarom?
‘De scenarioschrijver van de film, Jean-Louis Milesi, had hier één reden voor: wij Fransen waren niet het slachtoffer gedurende deze burgeroorlog, dus wij hebben niet het recht om namens de Spanjaarden te spreken. De enige manier om dit netjes te doen, was door de ogen van een Fransman.’

Er zitten verschillende soorten animatiestijlen in de film, hoe heb je dit aangepakt?
‘Ik heb geprobeerd om met zoveel mogelijk verschillende tekenstijlen en kleuren te werken. Zo heb ik bijvoorbeeld gebruikt gemaakt van zowel donkere tinten als felle kleuren, om duidelijk te maken in welke tijdsperiode het verhaal zich afspeelde. Zo gebruikten we in het concentratiekamp veel zwart en tijdens Josep zijn leven in Mexico opeens heel veel kleur. Qua tekenstijlen heb ik in de momenten uit het verleden gekozen voor hardere tekeningen en een wat tragere animatie, maar voor de beelden in het heden juist fijn en modern.’

De film werd onder andere bekroond met een César en een European Film Award. Had je dit succes verwacht?
‘Totaal niet. Tot op het laatste moment wist ik gewoon niet wat ik kon verwachten en was ik eigenlijk bang dat niemand in de film geïnteresseerd zou zijn. Gelukkig was het tegendeel waar. Animatie is een uniek genre en om dan te zien dat de film zo gewaardeerd wordt, is voor mij een ultieme droom.’

Motiveert dit succes je om nog meer films te maken?
‘Tekeningen en cartoons blijven mijn vaste werk, maar film is nu wel een extra wapen geworden. Als ik een verhaal verzin weet ik gelijk in welke vorm ik die moet gieten en het feit dat ik bepaalde ideeën nu ook in vorm van cinema kan vertellen is fantastisch.’