Het Oscargenomineerde The Man Who Sold His Skin prikkelt en kruipt onder de huid

Als een beroemde kunstenaar een levend wezen als canvas gebruikt, gaat de waarde van dat wezen dan omhoog? De Belgische provocateur Wim Delvoye nam de proef op de som, eerst door werk op varkens te tatoeëren, daarna op een mens. In 2006 zette hij een enorme tatoeage op de rug van de dertigjarige Zwitser Tim Steiner, om dat werk vervolgens voor 150.000 euro aan een kunsthandelaar te verkopen – met Steiner eraan vast dus. De Zwitser, die een derde deel van de opbrengst kreeg, is nog altijd contractueel verplicht om in musea te poseren, soms maanden achtereen, en zal zijn huid na zijn overlijden afstaan aan de koper, zodat het werk kan worden ingelijst.

Smakeloos? Immoreel? Tim, zoals naast de drager ook het kunstwerk heet, zet hoe dan ook aan het denken. Dat ondervond ook de Tunesische filmmaker Kaouther Ben Hania (Beauty and the Dogs) toen ze Tim aanschouwde in het Louvre in Parijs. ‘Hoe je ook in het leven staat, het kunstwerk maakt sowieso iets in je los,’ zegt Ben Hania in een telefoongesprek. ‘Nog los van de ethische vragen die het oproept, was ik zelf vooral geïntrigeerd door de man die daar zat. Wat drijft je om aan zoiets mee te werken? Maanden later dacht ik nog regelmatig aan hem terug. In mijn hoofd begon zich intussen een verhaal te vormen; ik ging me voorstellen waar hij vandaan kwam, wat hem motiveerde. Over de echte Tim wist ik vrij weinig, het werd steeds meer mijn eigen verhaal.’

Op den duur besloot Ben Hania een film te maken over haar fictieve Tim. In The Man Who Sold His Skin heet hij Sam en is hij een Syrische vluchteling die zijn geliefde achterna wil reizen naar Europa, maar daar de middelen niet voor heeft. Wanhopig besluit Sam het aanbod te accepteren van een beroemde kunstenaar die een uitvergroot Schengenvisum op zijn rug wil tatoeëren, waarna Sam als levend kunstwerk naar Europa zal kunnen reizen.

Het faustiaanse kunstwerk van Delvoye is al flink beladen, waarom besloot u daar nog een extra politieke laag aan toe te voegen?
Ben Hania: ‘Het werk is sowieso erg politiek, want het gaat in feite over mensenhandel. Ik wilde dat aspect nog iets uitvergroten, verder op de spits drijven. De echte Tim heeft zijn keuze heel bewust gemaakt en zegt dat zijn werk als levend canvas hem erg gelukkig maakt. Als je het mij vraagt wordt hij niet geëxploiteerd – veel mensen die veertig uur per week op een kantoor zitten, zijn er waarschijnlijk beroerder aan toe. Maar wat nou als die keuze minder vrijwillig was geweest, als de machtsverhoudingen heel anders hadden gelegen?’

Al met al stipt de film erg veel thema’s aan: persoonlijke en politieke vrijheid, liefde, hypocrisie in de kunstwereld. Toch voelt het verhaal niet overvol. Hoe kreeg u dat voor elkaar?
‘Het was een heel karwei, ik heb vele versies van het scenario geschreven. Ik wilde recht doen aan al die thema’s zonder de focus te verliezen. Uiteindelijk bedacht ik dat de film constant om Sam moet draaien, om zijn zoektocht, zijn motieven, zijn emoties. Zo blijft het in de eerste plaats een menselijk verhaal.’

Ook qua toon maakte u het zichzelf niet makkelijk: de film is afwisselend ernstig, satirisch, romantisch.
‘Ik probeerde het te benaderen alsof ik een muziekstuk aan het componeren was. Daarin hanteer je ook niet steeds dezelfde toon: het ene moment is dramatisch, het volgende weer ingetogen of juist speels. Toch zit er een constante in het ritme en de terugkerende melodieën. Zoiets geldt ook voor het leven zelf: in jouw leven vorm jij de rode draad, maar die slingert wel alle kanten op. Ik houd ervan als een film daar iets van weerspiegelt – van de complexiteit en absurditeit van het leven.’

Wim Delvoye heeft een cameo in de film. Heeft u in de scenariofase al contact met hem gezocht?
‘Ja, dat leek me wel verstandig, het hele verhaal is duidelijk door hem geïnspireerd. Ik legde hem mijn plannen uit en daar reageerde hij positief op, maar hij had aanvankelijk geen zin om er actief bij betrokken te zijn. Dat veranderde later pas, toen de Belgische acteur Koen De Bouw werd gecast als de kunstenaar. Koen wilde Wim graag ontmoeten, en die twee hadden zo’n klik dat ze al gauw bevriend raakten. Het was Koen die Wim overhaalde een rolletje aan te nemen. Uiteindelijk was Wim erg tevreden met de film, hij vindt dat die qua toon en inhoud goed aansluit bij het kunstwerk zelf.’

De film wordt sowieso erg goed ontvangen. Met als voorlopig hoogtepunt een Oscarnominatie.
‘De eerste Oscarnominatie voor een Tunesische film, dat voelt wel heel bijzonder. Ik hoop dat het positieve gevolgen zal hebben voor onze filmindustrie. Die stelt kwantitatief nog niet zo veel voor, maar kwalitatief is zij enorm gegroeid sinds de revolutie van 2011. We ervaren hier steeds meer vrijheid om de verhalen te vertellen die we willen vertellen. En over dit stuk van de wereld, met al z’n intriges en conflicten, vallen nog eindeloos veel boeiende verhalen te vertellen.’