Mijke de Jong over God Only Knows: 'De humor zit denk ik in de herkenning'

God Only Knows maakt met een speelduur van nog geen tachtig minuten, een minimale cast en een handvol Amsterdamse decors een bescheiden indruk. Maar het Nederlandse drama uit 2019 is inhoudelijk behoorlijk ambitieus. Centraal staan de verwarde vijftiger Thomas (Marcel Musters) en zijn zussen Doris (Elsie de Brauw) en Hannah (Monique Hendrickx), die allebei op hun eigen manier worstelen met de vraag hoe ze met hun broer moeten omgaan. De drie hebben zich ontworsteld aan een gereformeerde opvoeding, maar de plicht tot naastenliefde zit er diep in. En dan speelt het verhaal zich ook nog nadrukkelijk af tijdens de paasdagen, met alle symboliek die daarbij komt kijken.

‘Ik wilde een film maken over de vraag in hoeverre je er echt voor elkaar kunt zijn,’ vertelt regisseur Mijke de Jong, bekend van films als Tussenstand en Layla M. ‘Enerzijds binnen de complexe verhoudingen van een familie, als broers en zussen, maar daarnaast ook algemener, in de wereld in het groot.’

En dat tegen de achtergrond van het paasverhaal, waarin het gaat over opoffering, verraad, wederopstanding. Grote thema’s voor een kleine film.
‘Ja, dat bleek ook wel tijdens het maken. In eerste instantie speelde de wereldproblematiek een grotere rol in het verhaal, maar dat werd wat te veel. De film was vanaf het begin een zoektocht; gaandeweg merk je dat het ene wel werkt en het andere niet. Ik hou van zo’n manier van werken, waarin alles openligt en je ook met de vorm kunt experimenteren. Soms maak ik een film waarin alles vooraf nauwkeurig wordt bedacht en uitgeschreven, zoals Layla M. – dat kan ook prettig zijn, maar in dit geval begon ik alleen met dat globale uitgangspunt en de drie hoofdrolspelers, die ik vooraf al had gevraagd.’

Schreven de acteurs dan mee aan het script?
‘We zijn eerst met z’n vieren gaan brainstormen, toen schreef ik in grote lijnen een verhaal, en aan de hand daarvan gingen we improviseren. Dat proces herhaalde zich tot ik een compleet script had geschreven. Maar tijdens het draaien waren de acteurs vrij om daarvan af te wijken. Omdat ze zo hadden meegedacht, wisten ze precies waar elke scène ten diepste om draaide. Uiteindelijk volgen sommige scènes letterlijk het script en andere helemaal niet.’

Is er veel autobiografisch materiaal in het script geslopen?
‘We hebben alle vier broers en zussen, en ook alle vier ervaring met iemand die in de war is, dus we hebben zeker veel uit de werkelijkheid geput. Maar er is ook veel verzonnen, het is niet zo dat de acteurs hun eigen leven naspelen, of dat van mij. We hebben vooral veel gepraat over omgangsvormen en mechanismen. Hoe reageer je als je zus dit of dat tegen je zegt? In hoeverre werken frustraties van vroeger door in het heden?’

Dat heeft heel geloofwaardige ruziescènes opgeleverd, die behalve pijnlijk soms ook komisch zijn.
‘Ik vond het van meet af aan heel belangrijk dat er humor in de film zou zitten. Ik wilde dat de dialogen een spiegel zouden zijn, dat je als kijker zou denken: ja, zo kinderachtig kan ik zelf ook zijn. De humor zit denk ik in die herkenning. De drie hoofdpersonen kunnen alle drie vreselijke spoken zijn, ze kennen elkaars zwakke plekken door en door, zoals alle broers en zussen. Maar ze houden ook van elkaar, zoals blijkt uit de oude brieven die tussen de scènes door worden voorgelezen.’

Ze worden bovendien fantastisch gespeeld. Hoe heeft u Marcel Musters geregisseerd? Gekte spelen kan tricky zijn.
‘Ja, van dat gevaar waren we ons zeker bewust. Het heeft alles met vertrouwen te maken. Ik wilde graag met deze acteurs werken omdat we elkaar goed kennen en dus weten wat we aan elkaar hebben. Daardoor ontstaat heel snel een sfeer waarin iedereen zich vrij voelt om alles te proberen. Met Marcel heb ik natuurlijk veel over de rol gepraat, we hebben samen gezocht naar wat wel en niet werkt, en hij heeft zich uitstekend voorbereid. Tijdens het repeteren had ik al veel gezien, maar toen we gingen draaien was ik toch nog overrompeld omdat hij zo overtuigend was.’