Lex Schoorel over zijn dubbelrol in Als twee druppels water

Het was schrijver W.F. Hermans zelf die regisseur Fons Rademakers de filmtitel Als twee druppels water aanreikte. Hermans stond welwillend tegenover de verfilming van zijn bejubelde roman De donkere kamer van Damocles; over de keus Ducker/ Dorbeck door de zelfde acteur, Lex Schoorel, te laten spelen was hij minder enthousiast. Hoe is het Lex Schoorel sindsdien vergaan? 'Fons en ik hebben elkaar sinds de film niet meer gesproken.'

Erg veel aanvragen voor interviews heeft Lex Schoorel nog niet gekregen. De eerste was met iemand van Skrien, wij zijn nummer twee. De meeste aandacht naar aanleiding van de tv-uitzending van Fons Rademakers' Als twee druppels water ( 1963) gaat in de media toch uit naar de dubieuze rol van biermagnaat Freddy Heineken, die de film meeproduceerde en jarenlang uitzending op televisie tegenhield. Dat Lex Schoorel als Ducker/Dorbeck de rol van zijn leven speelde, verdwijnt zo naar de achtergrond.

'Ach, weet je,' vertelt Schoorel in Eethuys De Generaal in Baarn, 'het heeft natuurlijk ook een andere kant. Door al dat gezeur rond de boycot door Heineken is er een soort mythe om de film ontstaan, en dat vind ik ook wel leuk.'
Toch kan Als twee druppels water, naar W.F. Hermans' psychologische oorlogsroman De donkere kamer van Damocles, ook heel goed op eigen benen staan, niet in de laatste plaats dankzij de fantastische dubbelrol van de toen 23-jarige Schoorel. De film draaide in Cannes, werd in nagesynchroniseerde versies uitgebracht in Frankrijk en Groot- Brittannië, en kreeg zelfs een roulement in de filmhuizen in de VS. Schoorel: 'Er zijn mensen die het weten kunnen, hoe heet die filmproducent ook alweer? Hijen? Hijnen?...

Matthijs van Heijningen?
'Die heeft net nog in de krant gezegd dat Twee druppels de beste Nederlandse film van de 20ste eeuw is.'

Wat vindt u ervan dat alles rond de film nu weer wordt opgerakeld?
'Tsja, het is nu veertig jaar geleden, en dat is een lange tijd hoor. Ik heb al die tijd doorgeleefd en verschrikkelijk veel dingen gedaan . Ben ook een tijd uit het theatervak geweest. Ik was nogal vaak ziek, moet je weten. Enige tijd geleden heeft men geconcludeerd dat dat het gevolg moet zijn geweest van mijn ervaringen in de oorlog. Ik zat van mijn tweede tot mijn zesde in een Jappenkamp. Vanaf mijn 28ste begon dat verleden steeds meer op te spelen. Ik weet nog dat ik tijdens het reizen naar de verschillende steden waar we speelden meestal ziek achter in de bus lag. En dan 's avonds met mijn laatste krachten het toneel op. Om de volgende dag weer ziek achter in de bus te liggen. Slopend, en op een gegeven moment was het op. Ik zat drie jaar in de ziektewet. Daarna heb ik met tussenpozen nog geacteerd; in het theater, voor televisie. En ook veel gezongen, klassieke liederen. De laatste jaren ben ik vooral bezig met het componeren van muziek.'

Kan je zeggen dat de gebrekkige gezondheid een filmcarrière in de weg stond?
'Dat is een goeie vraag, maar ik denk toch van niet. Mensen hebben wel eens gezegd: Als jij in de VS had geleefd en zo'n rol had gespeeld, dan had je voor de rest van je leven gebeiteld gezeten. En in Engeland, Frankrijk en Duitsland ook. Maar in Nederland dus niet , want wij hadden hier toen geen filmklimaat. Er kwamen jaarlijks twee, hooguit drie films uit. Maar ik speelde nog wel eens in een film, hoor. Ik zat bijvoorbeeld in '66 in de Britse misdaadkomedie Modesty Blaise van Joseph Losey. Als schurk die zich vermomt als goochelaar of zoiets. Het sloeg natuurlijk nergens op, maar ik stond wel ineens tussen Dirk Bogarde en Monica Vitti. Leuk hè?'

Hoe kwam u eigenlijk bij Twee druppels terecht?
'Dat is ook leuk. Ik speelde bij Het Rotterdams Toneel een rol, of eigenlijk niet eens een rol, ik bracht als een soort edelfigurant Ton Lutz als de blinde ziener Teresias het toneel op in Oedipus. In dat stuk souffleerde ik ook, wat toen heel gewoon was voor beginnende acteurs. Ik zat daar dus half naakt te souffleren, in het korte Romeinse rokje waarin ik op moest, en ben zo blijkbaar Friso Wiegersma opgevallen. Die kleedde de Oedipus aan en deed ook de art direction van Twee druppels. Hij maakte Fons, die op dat moment heel toneelspelend Nederland van onder de 25 jaar al had gezien, op mij opmerkzaam. Die stuurde mij vervolgens een aardig briefje waarin hij vroeg of ik wilde komen praten, en na twee ontmoetingen was de zaak voor elkaar.'

Hoe was Rademakers om mee te werken, hij schijnt nogal veel van zijn acteurs te eisen?
'Fons is een perfectionist, maar dat ben ik ook, weet je.'

Dat kan botsen.
'Ik herinner me wel dat hij de eerste week vrij veel aanwijzingen gaf, maar dat ebde snel weg. Ik was natuurlijk een uitermate getalenteerd acteur, niet waar. Ik had mijn huiswerk gedaan als ik de set op kwam en begreep waar het over ging. En dan maar diep in jezelf gaan op zoek naar de grote emoties. Toen ik van de Arnhemse toneelschool kwam, maakten Marlon Brando en James Dean net furore, en hun method acting had grote invloed op mij. Regisseurs die het niet goed begrepen zeiden voor dergelijke emotionele scènes wel eens: Denk maar aan iets ergs uit je eigen leven. Haha! Zo werkt het helemaal niet. Wat er precies wel gebeurt weet ik ook niet, maar ik zie het meer als een soort rare, wellustige identificatie met het personage.

Van Twee druppels herinner ik me dat we al na een week die scène moesten spelen in Zoeterwoude, het dorp waar het zich allemaal afspeelt. Ducker moet de overall van Dorbeck opgraven. Herinner je de affiche voor de film? De foto die daarvoor is gebruikt werd toen geschoten. Misschien wel de meest extravert emotionele scène van de hele film. Wanneer Ducker ziet dat de overall bijna vergaan is en beseft dat het zoveelste bewijs van Dorbecks bestaan letterlijk door zijn vingers glipt. Die jongen wordt bijna gek. Dan kan ik natuurlijk niet zomaar een beetje gaan toneelspelen, dat merkt het publiek meteen. Die kunnen alleen met zo'n jongen meeleven als het van binnenuit komt.

Gelukkig zit er in die film een aantal scènes waarin ik dat kon laten zien. Kijk, verdwijnende dubbelgangers en enge NSB'ers doodschieten is op zich nog niks. Je kan het spannend vertellen, maar op een gegeven moment moet het psychologisch worden, emotioneel. En dat is ook het goede van Twee druppels, dat dat er zo langzaamaan insluipt. Dat merk je ook in de zaal. Mensen gaan het steeds erger vinden voor Ducker, gaan steeds meer met die jongen meeleven. Terwijl hij in het begin toch een behoorlijk irritante dweper is. Die dubbelzinnigheid is ook zo goed in het boek van Hermans, dat je nooit zeker weet of Dorbeck nou bestaan heeft of niet.'

Ik las dat Hermans destijds de latente homoseksualiteit van zijn personage een beetje miste .
'Hermans riep zoveel. Hij greep alles aan om maar een tegenoffensief te kunnen starten. Ik heb zijn hele boek er nog eens op nagelezen, maar vind niet dat het er in zit. Misschien zit het er wel in, maar dan willekeurig, niet omdat Hermans het benoemd heeft. En zo zit het dan ook in de film, als je dat wil.'

Nou ja, Friso Wiegersma, de vriend van Wim Sonneveld, ziet u half naakt in een rokje. Alleen de keuze al...
'Ach, dat weet ik niet. Het mag natuurlijk. Ik ben hem er in ieder geval zeer dankbaar voor. Haha.'

Hoe was het om te werken met Nan Los, de ex-vriendin van Heineken op wie zich nu de meeste aandacht richt?
'Ik weet niet of ik dit hardop mag zeggen, maar Nan Los was natuurlijk geen actrice. Fons heeft wel in artikeltjes gezegd dat hij vond dat ze goed kon spelen, en dat de keuze voor haar niets te maken had met het feit dat ze de vriendin van Heineken was, maar dat is natuurlijk onzin. Net als inmiddels duidelijk is dat zij de oorzaak was van de boycot door Heineken, hoewel die op zíjn beurt dat altijd weer ontkend heeft.

Op de set wisten jullie dat Nan de maîtresse van Heineken was?
'Ik was op mijn 23ste wel een argeloos mannetje, maar dat was zo helder als glas. Kijk, zo heel slecht deed ze het niet. Maar het was niet in-te-res-sant (rekt het woord helemaal uit - red). Neem Guus Verstraete als Ebernuss, neem Mia Goossen als mijn vrouw, en die jongen Polman, die de NSB'er speelde. Neem mijn oom, Gevers, Jos Gevers. Al die mensen hebben iets speciaals. Daarom zijn ze ook door Fons gecast. Dat kan hij heel goed. Alle rollen waren perfect gecast, behalve het personage van Nan Los, Marianne heette ze geloof ik. En ik weet zeker, al zal Fons het tot aan zijn dood blijven ontkennen, dat hij daar liever een echte actrice had gehad. Nan was een keurig fotomodel, maar ze was niet spannend. Het is misschien hard om te zeggen, maar je vraagt ernaar.'

De film draait straks op het Nederlands Film Festival in Utrecht, gaat u er heen?
'Ik ben gisteren door iemand van het festival gebeld of ik een kaartje wilde. Op aanraden van mijn vrouw heb ik maar ja gezegd. Ik ben eigenlijk niet iemand voor dergelijke gelegenheden. Wist je dat de film er al eens eerder draaide, een jaar of zestien geleden, tijdens een Rademakers-retrospectief? Toen zat ik daar ook, ergens op de zesde rij. Anoniem.'

Waarom anoniem?
'Dat is dus de kernvraag die je nu stelt. Gek, hè? Ik word niet gevraagd om op de eerste rij te zitten. En ik ben ook niet iemand die dan roept van "Hoehoe, meester, mag ik daar zitten want die plaats komt mij toe". Dat is mijn eer te na.
Als ik nu ja zeg tegen de uitnodiging kom ik wellicht naast Fons te zitten. Dat vind ik een beetje eng idee. Niet omdat het Fons is, ook al hebben we elkaar sinds de film niet meer gesproken, maar omdat ik huiver heb voor officiële gebeurtenissen. Ik heb gewoon te weinig glamour.'