'Je hoeft niets te overdrijven, de feiten zijn al erg genoeg'

Vergis je niet: The Report is een boze film. Dat er in dit waargebeurde politieke drama niet gevochten en geschreeuwd wordt, wil niet zeggen dat de betrokkenen zich nooit hebben opgewonden. Maar de makers leggen daar niet de nadruk op. Voor hen zijn de feiten belangrijker dan de emoties.

Wat zijn die feiten? Na de aanslagen op 11 september 2001 pakt de CIA links en rechts verdachten op, die ze onrechtmatig vasthouden en ‘ondervragen’ middels zogenoemde enhanced interrogation techniques – een eufemisme voor martelen.

De CIA zelf heeft martelen altijd ontkend, maar dankzij het in 2014 (deels) vrijgegeven rapport The Committee Study of the Central Intelligence Agency's Detention and Interrogation Program, ook bekend als The Torture Report, weten we nu beter.

Dat rapport werd samengesteld onder leiding van onderzoeker Daniel Jones, in opdracht van de Amerikaanse senaat. In het door Scott Z. Burns geregisseerde The Report kunnen we zien hoe Jones jarenlang heeft moeten zwoegen om de feiten boven tafel te krijgen, en vervolgens jarenlang moest wachten voor het 6700 pagina’s rapport werd gepubliceerd, maar wel in een afgeslankte en deels gecensureerde versie van 525 pagina’s.

Die afgeslankte versie ligt voor ons op tafel wanneer ik op 8 oktober in een Haags hotel met Daniel Jones praat. Den Haag, want de film wordt later die avond aan een zaal vol genodigde politici vertoond. Jones heeft er zin in. ‘Ik kan nu vrijuit mijn verhaal vertellen en zorgen dat het algemeen bekend wordt. Dit is het gelukkige gedeelte.’

In de film worden een rapport van 6700 pagina’s en zeven jaar van uw leven teruggebracht tot twee uur. Bent u tevreden met de keuzes van regisseur Scott Z. Burns?
Jones: ‘Absoluut. Vanaf het begin was meteen duidelijk dat Scott geen Hollywoodversie van deze hele geschiedenis wilde maken. Terecht, want je hoeft niets te overdrijven, de feiten zijn al erg genoeg. Scott wilde ook niet, zoals in Hollywood gebruikelijk, “met het personage mee naar huis”. Hij richt zich in de film alleen op het werk dat we hebben gedaan.’

U was nauw betrokken bij het hele filmproces. U was zelfs aanwezig op de set. Waarom?
‘Dit was een groot project. Scott, die ook het scenario schreef, heeft er vijf jaar aan gewerkt. In die tijd heeft hij vaak met mij overlegd. Soms ging dat maar over één enkel woord. Dan wilde hij bijvoorbeeld weten of hij ook een ander woord kon gebruiken. En dan zei ik vaak nee, omdat daarmee de inhoud net iets zou veranderen.’

En op de set?
‘Adam en Annette [acteurs Adam Driver en Annette Bening, die respectievelijk Jones en senator Feinstein spelen, red.] waren zo betrokken bij de film dat ze niet alleen snapten wat ze zeiden, maar ook de context kenden. En dat zie je volgens mij terug in hun vertolkingen. Omdat hun dialogen veel informatie bevatten, gingen ze wel eens naar Scott en vroegen of het korter kon. Scott verwees ze dan gelijk door naar mij, waarna we samen net zo lang aan de teksten schaafden tot het klopte. Daarna ging ik weer snel terug naar mijn hoek.’

Waarom die obsessie met de correcte formuleringen? Was u bang dat u anders zou worden aangevallen?
‘Het heeft inderdaad veel met het controversiële karakter van het onderwerp te maken. Wanneer je naar ons 525 pagina’s tellende rapport kijkt, en zelfs naar de versie met 6700 pagina’s, dan hebben we nog veel moeten weglaten waarvan we niet honderd procent zeker waren. Alles wat we nu in het rapport zeggen kunnen we bewijzen. Scott had dezelfde aanpak, omdat hij wist dat zijn film onder een vergrootglas zou komen te liggen. En één fout ondermijnt alles wat je gedaan hebt. Wat ik wel snap, want als ik een rapport lees en op pagina 5 iets tegenkom waarvan ik zeker weet dat het onjuist is, dan ga ik ook aan de rest twijfelen.’

Wordt het rapport veel gelezen?
‘De versie van 525 pagina’s kan je gewoon downloaden, maar de meeste mensen hebben artikelen over het rapport gelezen, niet het hele rapport. En daarom is Scotts film ook zo belangrijk, want daarmee wordt een veel grotere groep mensen bereikt. Mijn hoop is dat mensen de film zien en denken: o, dit is een belangrijk rapport. Dit moet ik lezen! Daarom hebben we nu ook een versie van het rapport gemaakt met Adam Driver op de cover, in de hoop dat meer mensen het zullen openslaan, dan net als ik heel boos worden en zullen eisen dat de andere 6000 pagina’s worden vrijgegeven.’

De CIA, maar ook de politiek heeft het rapport waar mogelijk tegengewerkt. Waarom heeft u het in de zeven jaar die u er mee bezig was nooit opgegeven? 
‘Vooral vanwege het belang van het rapport. In de film zegt Adam dat als het rapport eenmaal uitkomt mensen zullen begrijpen dat marteling niets oplevert. Want dat is wat we tijdens ons onderzoek hebben kunnen vaststellen. We hebben 6,3 miljoen pagina’s over martelen gelezen en ontdekt dat het heel ineffectief is. Mensen verzinnen van alles en nog wat, omdat ze willen dat het martelen stopt. En al die verzinsels moeten worden onderzocht, ze vervuilen de informatiestroom. Het blijkt veel beter om mensen voor je ze ondervraagt een flesje cola en een sigaret te geven, om dus eerst een band met ze op te bouwen. Want dat werkt.’