De Australische Cate Shortland regisseerde Lore, over een veertienjarig meisje dat vlak na de oorlog haar broertjes en zusje in veiligheid moet brengen. ‘Lore voelde als de uitdagendste film die ik kon maken.’

Het is 1945. Het Duitse Rijk valt uiteen. Koppen rollen. De vader van de veertienjarige Lore, hoofd van de Einsatzgruppen, wordt gevangen gezet. Net als Lore’s moeder. En ineens rust de verantwoordelijkheid voor het gezin – naast Lore nog drie broertjes en een zusje – op haar jonge schouders. Zij moet ze veilig van Beieren, in het zuiden van Duitsland, naar Hamburg, in het noorden, brengen. Naar oma.

Lore – een mix van coming of age-film, roadmovie en WO II-drama – is geregisseerd door de Australische Cate Shortland ( 1968), die de film eind januari op het filmfestival van Rotterdam presenteerde.

Waarom bent u voor Lore teruggegaan naar de Tweede Wereldoorlog? 
Cate Shortland: ‘De chaos. Het was het Wilde Westen toen. Ik dacht altijd dat ik die tijd goed kende, maar door het maken van deze film zijn mijn opvattingen over die tijd flink op hun kop gezet. De scheiding tussen goed en slecht was lang niet zo eenduidig als lange tijd werd aangenomen. Van niemand wist je wat- ie wilde en of hij er een verborgen agenda op nahield.’

De film is gebaseerd op de roman The Dark Room van Rachel Seiffert. Heeft u met haar over de film gesproken?
‘Jazeker. En sinds kort mag ik ook zeggen dat het boek is gebaseerd op de ervaringen van haar eigen familie. Toen de film september 2012 in Australië in première ging, wilde de familie nog niet dat dat bekend werd. Het was een groots moment toen de moeder van Rachel een maand later , tijdens het filmfestival van Londen, samen met actrice Saskia Rosendahl die haar speelt, op het podium stond.’

'Mijn man is een Duitse Jood en ik ben zelf ook Joods. En Lore voelde als de uitdagendste film die ik kon maken.'

Cate Shortland

Heeft u zelf veel research gedaan?
‘Heel veel. Meer dan een Duitse filmmaker gedaan zou hebben . Want als Australische had ik het idee dat ik op elke vraag het antwoord moest weten. Ik voelde de onzekerheid van de buitenlander.’

Waarom wilde u als ‘buitenlander’ een film over dit onderwerp maken?
‘Ik ben altijd gefascineerd geweest door fascisme. Ik heb het zelfs gestudeerd. Mijn man is een Duitse Jood en ik ben zelf ook Joods. En Lore voelde als de uitdagendste film die ik kon maken. Een film over de oorlog, gezien vanuit de andere kant.’

De tocht die Lore van Beieren naar Hamburg maakt is een helletocht. Is ze een slachtoffer?
‘Dat woord is zo afgekloven en beladen tegenwoordig. Ik denk dat we allemaal slachtoffers zijn. Van onze ouders. Van de samenleving. En tegelijkertijd bepalen we onze eigen toekomst en dragen we zelf verantwoordelijkheid. De echte Lore vertrok naar Oxford, waar ze trouwde met een professor uit Australië. Ze kreeg een dochter, Rachel Seiffert, die heel mooie, intelligente boeken schrijft over deze complexe zaken. Dat was geen slachtoffer, maar een avonturier.’

Toch zullen er mensen zijn die deze film zien als een apologie.
‘Daar was ik vooraf ook heel bang voor. Maar op festivals komen na afloop van de film mensen uit beide kampen op me af. Daders én slachtoffers, zeg maar. En iedereen vertelt me hoeveel indruk de film op ze heeft gemaakt. De film laat genoeg ruimte om je eigen conclusies te trekken. En ik denk dat het diezelfde ruimte is die sommige mensen zo beangstigt. Want ik zeg niet wie goed is en wie slecht, alleen dat ze zijn zoals wij. Wat de vraag opwerpt wat wij zouden hebben gedaan in die situatie.’

'Als zij door Europa reist, brengen mensen haar nog steeds de nazigroet. Omdat ze er zo arisch uitziet.’

Cate Shortland (over actrice Saskia Rosendahl)

U maakte Lore wel sympathiek… 
‘Het is een kind! De sympathie voor Lore is vanwege de strijd die ze moet leveren met haar eigen opvattingen, haar familie en haar ontluikende seksualiteit. En vanwege actrice Saskia Rosendahl.’

Is dit haar eerste film?
‘Ja. We hebben 300 meisjes bekeken voor de rol van Lore, en een week voordat we met de opnamen zouden beginnen hadden we nog niemand. De casting director kwam toen met Saskia aanzetten. Hoewel ik haar drie maanden eerder al had verteld dat ik Saskia niet wilde zien. Ik vond haar te mooi. Te blond en te blauwe ogen. Toen Saskia toch kwam, bleek ze The Terminator. Ze praat heel zachtjes, maar als ze je blik vast heeft laat ze niet meer los. Ze stelde heel intelligente vragen. Geen sentimentele of ideologische , maar heel menselijke. Over instinct en gedrag. Ik was gelijk gefascineerd door haar.’

Lore is veertien, Saskia lijkt me iets ouder…
‘Ze was zeventien. En dat kwam goed uit, want zo konden we openlijk praten over seks en over de maatschappij. Weet je, Saskia is een heel interessant meisje. Als zij door Europa reist, brengen mensen haar nog steeds de nazigroet. Omdat ze er zo arisch uitziet.’

Ook als ze de film niet gezien hebben!?
‘Ja. Als jonge Duitse worstelt ze nog steeds met die erfenis. En dat terwijl ze deels Joods is.’

Maar nog even, voor mijn begrip: ze reist door Europa met vriendinnen en mensen brengen haar dan de nazigroet?
‘In Italië vooral.’

En dat hoorde u later?
‘Ik was er zelf getuige van. Toen we samen reisden. Wat me natuurlijk heel boos maakte. Ik begreep toen pas wat jonge Duitsers nu nog steeds moeten doormaken.’

Heeft het spelen van Lore Saskia veranderd?
‘Ze wist bepaalde zaken natuurlijk wel uit boeken en documentaires, maar het is heel anders als je zelf bepaalde woorden moet zeggen, of op een bepaalde manier moet reageren. Saskia haatte Lore eerst, maar gaandeweg begon ze haar te accepteren. Ook haar geloof in de nazi-ideologie. Want je kunt nooit oordelen over je eigen personage. En ja , die ervaring zal haar zeker veranderd hebben. Maar wat haar ook zal hebben veranderd is het feit dat ze is opgegroeid in wat vroeger de DDR was. En ineens maakt ze deel uit van de grote filmwereld. Als actrice ben je tegenwoordig deels actrice en deels model. En ik weet zeker dat ze moeite heeft met het modellengedeelte.’

Terwijl ze van origine danseres is. Heeft dat nog invloed gehad op uw keuze voor haar? 
‘Saskia heeft gratie. En niet alleen van buiten. Ze heeft ook gratie in haar hart. Ik meen het echt als ik zeg dat het was alsof ik met de dalai lama werkte. Ik vroeg heel veel van haar, en ze bleef altijd intact.’

Maar ze is veranderd . Ten goede? 
‘Ze heeft meer kennis. En kennis is macht. Geloof me, het is een zegen een schurk te spelen. Want alleen zo word je gedwongen je eigen fucked-upness onder ogen te zien.’ 

Meer over Lore